Terug naar het overzicht

Een heleboel tanden en kiezen…

Bijzondere bodemvondsten

Tijdens een archeologisch onderzoek in 2002 werd aan de Bierkade 17 in Alkmaar een beerput opgegraven met een opmerkelijke inhoud. De vondst van onder meer een scheerbekken en maar liefst 13 tanden en kiezen versterkt het vermoeden dat hier hoogstwaarschijnlijk een barbier-chirurgijn en tandmeester zijn praktijk had.

Het merendeel van de vondsten uit de beerput aan de Bierkade komen uit het laatste kwart van de zeventiende eeuw. In die tijd was het heel normaal dat een barbier naast zijn functie als kapper ook de functie vervulde van chirurgijn en tandmeester. De tandentrekkers hadden in het algemeen niet zo’n beste naam. Zo zijn er prenten en schilderijen waarop de medewerkers van de tandmeester tijdens de werkzaamheden van de meester de patiënt bestelen.

Scheerbekken

De vondst van een scheerbekken, een bord dat vaak op prenten en schilderijen van een tandmeester worden afgebeeld, versterkt het vermoeden dat de beerput aan een barbier-chirurgijn heeft toebehoord. Dit soort borden werden onder andere gebruikt om bij aderlatingen het bloed van de patiënt op te vangen.

Verder maakten de tandmeesters gebruik van een extractietang om de cliënt van zijn tand- of kiespijn af te helpen. Dat er daarbij zo nu en dan een onder- of bovenkaak werd ontwricht en zelfs stukjes kaak met de tand of kies mee meekwamen, werd waarschijnlijk gezien als bijkomstigheid. Barbiers waren trouwens niet alleen deskundig met scheermes, schaar en extractietang. Ze hanteerden daarnaast ook een beenderzaag voor het amputeren van ledenmaten en hadden allerlei attributen voor operaties, die zij overigens  zonder verdoving uitvoerden.

Stukje kaak

Bij het schoonspoelen van vondstmateriaal uit beerputten in Alkmaar worden vaker tanden of kiezen gevonden. Maar het aantal tanden en kiezen dat aangetroffen werd in de beerput aan de Bierkade was uitzonderlijk. Het is aannemelijk dat ze door een chirurgijn zijn getrokken en in de beerput gegooid. Waarschijnlijk zaten er meer tanden en kiezen in de put, maar die hebben we niet allemaal gevonden omdat slechts een deel van inhoud van de put is gezeefd. We hebben de tanden en kiezen laten onderzoeken door tandarts Oei uit Egmond aan Zee, die het vermoeden bevestigde dat het om getrokken exemplaren ging. Ook trof hij veel tekenen aan van tandbederf en andere beschadigingen. Dit alles, plus de lugubere constatering dat aan één van de snijtanden nog een stukje onderkaak zat, geven aan dat hier waarschijnlijk ooit een Alkmaarse barbier-chirurgijn praktijk voerde die soms behoorlijk hardhandig te werk kon gaan.

Toch bracht archiefonderzoek tot nu toe geen duidelijkheid over de vestiging van een barbier-chirurgijn op deze plek. Wellicht komt dat doordat veel panden in de Alkmaarse binnenstad in die tijd verhuurd werden. En huurders worden niet in archiefstukken vermeld. Alleen de huiseigenaars zijn in de stukken te vinden. Dit brengt wel het belang van archeologisch onderzoek aan het licht. Dankzij de uitkomsten van dit onderzoek kunnen we er nu wel vanuit gaan dat er in het desbetreffende pand aan de Bierkade een dergelijke praktijk moet hebben gezeten.

Sjaak Waterlander
(vrijwilliger en gepensioneerd medewerker archeologie)