Een kolfje naar zijn hand

Loden kolfslof

Vondst op vrijdag

11 april 2025

Drie weken geleden besprak ik hier een forse baksteen die we vonden bij werkzaamheden in het straatje de Torenburg. Kasteel de Torenburg zou het werk zijn van de Hollandse graaf Willem II en zijn zoon Floris V, maar tot op heden zijn we op zoek naar de exacte ligging. Ook voor onze voorouders moet dit bouwwerk al sterk tot de verbeelding hebben gesproken. Naar verluidt zou de beeltenis ervan  zelfs verwerkt zijn in ons stadswapen. Die aantrekkingskracht is in de loop der eeuwen niet minder geworden.

Voor de vondst van deze  week zoomen we in op een schilderij van de Nederlandse schilder Hendrick Avercamp. Het werk draagt de naam ‘Kolfspelers op het ijs’ en is gemaakt in 1625. In de afbeelding zien we op de voorgrond een man met een zwarte hoge hoed. Hij is bezig met een spel en maakt daarvoor gebruik van een voorwerp dat ons sterk doet denken aan de hedendaagse golfstick. Iets meer naar achteren zien we iemand in een lange bruine jas die een korte paal rechtop houdt. Het spel dat hier uitgebeeld wordt is niet de golfsport, maar de kolfsport. Het scheelt maar een letter. Maar in die ene letter schuilt een wereld van verschil.

Bij kolven was het de bedoeling om de bal met behulp van de kolfstok richting de paal te slaan en die met zo min mogelijk slagen te raken. Je begrijpt dat de spelers hiervoor de ruimte nodig hadden. Aanvankelijk werd het spel dan ook vooral buiten gespeeld. Later werden er zelfs hele zalen voor gebouwd. Net zoals we tegenwoordig ook binnen een balletje kunnen slaan.

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Van een detectorzoeker kregen we ongeveer tien jaar geleden een loden kolfslof. Zo’n slof zat vroeger aan het uiteinde van de kolfstok. Onze loden kolfslof is 10 cm lang en komt uit de zeventiende of achttiende eeuw. Hij was ooit met een spijker (en misschien ook met touw) aan de kolfstok verbonden. Extra bijzonder is het wapen van Alkmaar, dat niet één, maar twee keer is ingeslagen op één van de zijden. 
Onder beide ingeslagen merkjes van de ‘Torenburg’ vinden we een ander ingeslagen teken dat we nog niet herkend hebben. 

De slof is trouwens gevonden in de Philisteinse polder, tussen Alkmaar en Bergen. Hij kan daar terecht zijn gekomen met stadsvuil dat in het verleden vaak gebruikt werd voor bemesting en als ophogingsmateriaal. De weidsheid van de polder biedt aan de andere kant ook de ideale plek voor een spelletje kolf op het ijs. Wie weet, is iemand de slof wel verloren in het vuur van het spel…

Vondst op vrijdag wordt samengesteld door Guus van den Berg, archeoloog team Erfgoed, gemeente Alkmaar.

Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’