Knipogen in gres

Detail op dinsdag

7 oktober 2025

In de jaren vijftig werd in Alkmaar Zuid een ruim opgezette nieuwe wijk ontworpen, Helemaal gericht op autoverkeer. Met moderne flatblokken met veel glas en licht, brede straten met voorsorteervakken en ruime verkeerspleinen. Daarbij hoorden ook eigentijdse voorzieningen zoals een garagebedrijf. In 1959 werd een modern tankstation gebouwd aan de Willem de Zwijgerlaan 148-150. Opdrachtgever was Caltex Petroleum Maatschappij nv uit Den Haag. Caltex had een opvallende huisstijl met de voor sommigen misschien nog bekende vijfpuntige ster. Die huisstijl werd toegepast op de benzinepompen, de kiosk en de overkapping.

Maar voor de garagegebouwen erachter, hadden de bouwers wat meer ontwerpvrijheid. Wie de ontwerper van dit garagecomplex is, is niet helemaal zeker. De bouwaanvraagtekeningen staan op naam van de petroleummaatschappij. Maar we weten zeker dat de Haagse ingenieur Jan Piets de rioleringstekeningen maakte. Vermoedelijk heeft hij zijn fantasie laten spreken toen hij een bijzondere oplossing bedacht voor de lichtramen in het trappenhuis naar de bovenwoningen.

(Klik op de foto voor het onderschrift. Tekst gaat verder onder de foto’s)

In feite zijn hier korte stukken gresbuis haaks in de gevel gemetseld en met vensterglas bedekt. Gres is een zeer dicht en hard gebakken soort keramiek. Lange tijd een gewaardeerd materiaal voor rioleringsbuizen. Misschien heeft de ontwerper achter zijn tekentafel zitten gniffelen toen hij deze onorthodoxe toepassing bedacht.

Hij liet de buizen flink uit de gevel steken en zette het glas wat dieper in de pijp vast. Zo ontstaat een mooie schaduwwerking. En die benadrukt het verspringende patroon van deze patrijspoorten.

Jan Piets en zijn compagnon G. van Essen hadden kort daarvoor ook al eens van dit soort ronde lichtramen ontworpen. Dat was bij een grote industriële boekbinderij aan de Fruitweg in Den Haag (foto 3). Dat gebouw wordt inmiddels als erfgoed gezien.

Zover is het in Alkmaar nog lang niet: aan de waardering van gebouwen uit deze periode zijn we nog maar net begonnen. De garage en het tankstation hebben door herhaaldelijke verbouwingen zo veel aan originaliteit ingeboet, dat het nog maar zeer de vraag is of dit ooit een monument kan worden.

Dit detail is uitgelicht door Anne Pauptit, monumentenadviseur team Erfgoed, gemeente Alkmaar