Een bijzondere Spaanse scherf
Vondst op vrijdag
9 mei 2025
Tussen de bedrijven door gaan we verder met de uitwerking van de sporen en vondsten van onze opgraving aan de Boterstraat in de zomer van 2023 . Er is een vondst die zeker niet mag worden overgeslagen. Dat is een scherf van een vaas die wel een zeer lange reis heeft gemaakt naar onze Kaasstad.
De scherf is gevonden in een laag puin die ooit gebruikt is om de grond op te hogen. Hij is gemaakt van een beigekleurige klei. Aan de buitenzijde kreeg de scherf een laagje wit tinglazuur met geometrische versieringen in koperbruin (rood) en kobaltoxide (blauw). Daaroverheen zit een sterk glanzend koperluster-glazuur. Tussen effen horizontale banden vinden we ook een visgraatmotief. En aan de bovenzijde van de scherf zie je een begin van een grotere voorstelling, maar die is helaas onherkenbaar.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Wat waarschijnlijk niemand zal vermoeden, is dat deze scherf uit de vroege vijftiende eeuw komt. Zo tussen 1400 en 1430. Hij is dus al zo’n zeshonderd jaar geleden gemaakt, in de periode die nu bekend is als de late middeleeuwen. In die tijd was de regio rond de Spaanse stad Valencia beroemd om haar prachtig versierde luster-aardewerk. Aardewerk uit deze regio was destijds geliefd tot in de hoogste kringen van de adel en geestelijkheid in heel Europa. Stukken werden soms zelfs op bestelling geleverd. Bijvoorbeeld voor gebruik als mystiek object in de kerkelijke riten. Of als indrukwekkende houder van geneeskrachtige mengsels in de apotheek van een arts.
Deze scherf getuigt dus van de handel tussen hier en de streken rond de Middellandse Zee in deze periode. Vermoedelijk is het aardewerk meegekomen met de overige vracht van een handelsschip dat deze regio had bezocht. Wegen over land waren vaak slecht begaanbaar en gevaarlijker dan de reis per schip.
Er zijn niet veel voorbeelden van vergelijkbare voorwerpen die gaaf bewaard zijn. Maar gelukkig zijn ze er wel. We zien bijvoorbeeld vergelijkbare versieringen op enkele kannen met vier oren in de collectie van het British Museum in Londen.
Op deze ‘lustermajolica’ uit de Valencia-regio worden regelmatig tekstachtige tekeningen gevonden. Tekeningen die dus lijken op tekst en die nog verwijzen naar het Koefisch schrift. Dat is een Arabisch kalligrafisch schrift. Daarnaast zie je op de vaas van het British Museum gestileerde voorstellingen van een omgekeerde levensboom. Valencia vormde als regio nog tot het jaar 1238 een Moors rijk, een zogeheten Taifa. Als leek is het niet eenvoudig om zonder meer de symboliek achter dit soort decoraties te duiden. Maar wellicht wordt hiermee bedoeld dat het leven en al het goede voortkomt uit het hemelse. En dat het via de wortels, de stam en het bladerdek naar de aarde reikt.
Met deze kennis in huis, kunnen wij ons wel een voorstelling maken van de aantrekkingskracht van deze exotische toonbeelden van de versmelting van Moorse kunst en vakmanschap.
Vondst op vrijdag wordt samengesteld door Guus van den Berg, archeoloog team Erfgoed, gemeente Alkmaar.
Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’
Verrassende opgravingen in de Boterstraat
