Fragment van een matrijs of pottenbakkersstempel

Vondst op vrijdag

De vondst van vandaag is een fragment van een matrijs of pottenbakkersstempel, gevonden in 1989 bij een kleinschalig archeologisch onderzoek achter het pand Luttik Oudorp 56. Bij dit onderzoek is een afvalkuil onderzocht uit de periode 1560-1580, waaruit een grote hoeveelheid gebruiksaardewerk tevoorschijn kwam uit die periode. Veel rood en witbakkend aardewerk, steengoed en fraai majolica uit de zuidelijke Nederlanden. Echt de overblijfselen van een rijker huishouden.

Opvallend was daarom dat er tussen het aardewerk diverse misbaksels zaten en zogenoemd wrakgoed.  Dat zijn misbaksels die in feite nog wel te gebruiken waren en die voor een zacht prijsje werden verkocht. Maar wat moeten wrakgoed en misbaksels in een rijk huishouden? Wel is het zo dat het betrokken pand met zijn tuin grenst aan een terrein waar in het verleden resten van het werk van pottenbakkers zijn opgegraven. Het pand staat ook op een steenworp afstand van de Wortelsteeg die in de zeventiende en achttiende eeuw ook wel pottenbakkerssteeg werd genoemd. (Zie het boekje ‘Geworteld in de bodem’ van onze stadsarcheoloog Peter Bitter als je hier meer over wilt weten). Het kan dus ook zo zijn dat de bewoner zelf betrokken was bij een van de pottenbakkerijen. Een aanwijzing daarvoor is dit fragment van een matrijs of pottenbakkersstempel met de afbeelding van Sint Joris en de draak. Het is gemaakt van roodbakkende klei en uitgevoerd met een stevige handgreep op de rug. De afbeelding is incompleet omdat de bovenrand en een zijkant zijn beschadigd, maar de stempel zal ongeveer 10 x 10 cm groot zijn geweest. Op de foto zien we trouwens niet de stempel maar een afdruk.

Waar de stempel voor is gebruikt is niet duidelijk. Er zijn zestiende -eeuwse haardstenen bekend (stenen in de achterwand van een haard) met de afbeelding van St Joris en de draak, maar die zijn meestal langwerpig. Het meest aannemelijk is dat de stempel is gebruikt bij het fabriceren van haardschermen. Dat waren grote aardewerken voorwerpen om bij de haard kooltjes af te schermen tegen weg springende vonken en om ‘s nachts het vuur te laten smeulen onder de stolp waardoor het met een beetje mazzel ‘s morgens zo kon worden opgepord.

Er zijn diverse haardschermen bekend uit Alkmaar met dit soort aangebrachte appliques. Grappig is dat de vuurspuwende draak op de afbeelding wel tot zijn recht komt op haardstenen en haardschermen.

Sint Joris of Joris van Cappadocië is een heilige en martelaar uit het eind van de derde eeuw. Een heilige overigens, van wie wordt aangenomen dat hij nooit heeft geleefd. De eerste vermeldingen over Sint Joris zijn honderden jaren na zijn veronderstelde marteldood opgetekend. De ridderlijke figuur van Sint-Joris heeft altijd een bijzondere verering genoten. Zo is hij sinds 1222 de beschermheilige van Engeland. Sint Joris is vooral bekend door het verhaal dat hij een draak zou hebben gedood.  De draak staat hierbij symbool voor het heidendom. Het verslaan van de draak symboliseert de bekering van een heidens land of stad tot het christendom. Voor het ridderschap was de historiciteit van Sint Joris onbelangrijk. Het ging ze vooral om een patroonheilige die krijgshaftig en moedig was en op een voor de krijgslieden aansprekende wijze, dus die met het zwaard of de lans het geloof verspreidde en niet met een gebed, zoals gebruikelijk. In veel steden kennen we dan ook een Sint Joris schutterij. Dat geldt ook voor Alkmaar, waar de Oude of Sint-Jorisdoelen gebouwd in 1509 stonden op de plek van Doelenstraat 23.

De informatie voor deze rubriek wordt aangeleverd door Rob Roedema, archeoloog gemeente Alkmaar.