Keesje-maat

Vondst op vrijdag

27 mei 2022

Vorige week een pijp met een koninklijk tintje. Deze week een pijp met schijnbaar hetzelfde thema maar achteraf gezien toch met een heel andere betekenis. De pijp van vandaag is gevonden in 2002 bij een kleine opgraving achter Koorstraat 59. De plek waar in de achttiende eeuw herberg De Roode Leeuw stond. (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Uit een achttiende-eeuwse afvalkuil kwam deze pijp tevoorschijn met aan beide zijden een afbeelding van een aap op een stoel. Op de ene afbeelding rookt de aap en op de andere drinkt hij. Hoewel de steel is afgebroken, kunnen we aan één zijde nog de tekst ‘VOUS KEES…’ lezen en aan de andere kan ‘GRAND MERCI…’.
De tekst is niet volledig maar een politieke boodschap lijkt hier duidelijk. Met de nadruk op lijkt, want vaak ook word je door bepaalde afbeeldingen op het verkeerde been gezet.

Toch niet politiek

De rokende en drinkende aap zou in dit geval de personificatie kunnen zijn van stadhouder-koning Willem V. Let ook op de combinatie van de Franse taal met het Hollandse ‘Kees’ (de keeshond was in de achttiende eeuw het symbool van de Patriotten). Dit symbool kunnen staan voor de tegenstellingen tussen de prinsgezinden en de aanhangers van het vanuit Frankrijk uitgedragen patriottisme. Hoewel deze interpretatie voor de hand lijkt te liggen, blijkt die toch niet te kloppen. De pijp blijkt namelijk uit een vroegere periode te komen, zo rond 1700-1720. Dus decennia voordat dit conflict gaat spelen. Hierdoor krijgt de afbeelding een heel andere betekenis. Het blijkt dat eerder in Amsterdam een steelfragment is gevonden met daarop de (complete) tekst ‘A VOUS KEES MAAT’ en ‘GRAND MERCI KEES MAATYE’. Ook daar legden de onderzoekers in eerste instantie een relatie met de periode van de patriotten en prinsgezinden. Maar wat we hier werkelijk zien, is het zogenaamde ridiculiserende mens-als-aap thema. De mens wordt zo een waarschuwende spiegel voorgehouden, in dit geval door hem neer te zetten als een zuipende en rokende aap. En Keesje-maat was in de achttiende-eeuwse straattaal onder meer de roepnaam voor een aap.

Vondst op vrijdag is een wekelijke rubriek op onze sociale media en wordt aangeleverd door Rob Roedema. Lees ook het interview met hem: ‘Rob Roedema geboren met liefde voor archeologie’.
Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’