Een strandwal en een nol
Vondst op vrijdag
3 oktober 2025
Inmiddels hebben we het opgravingsterrein aan de Nijenburgh in Oudorp verlaten. Twee weken geleden ging ik hier al kort in op de recentere geschiedenis van deze plek. Maar in deze aflevering gaan we een stuk verder terug in de tijd. Naar het ontstaan van het landschap.
De afgelopen weken kwamen veel omwonenden een blik werpen aan de kant van de Herenweg. Daarbij viel ons op hoeveel mensen er op de hoogte waren van de geschiedenis van hun woonplaats. Ook dat Oudorp is ontstaan op een strandwal, was bij verschillende belangstellenden al bekend.
(Klik op de foto voor het onderschrift. Tekst gaat verder onder de foto’s)
Profiel met verschillende lagen
Archeologische opgravingen zijn van groot belang om de vorming van het landschap door de eeuwen heen te bestuderen. Door het weggraven van jongere lagen grond, ontstaat bij het onderzoek een steile werkputwand langs de grenzen van de opgraving. Dit noemen we ook wel een ‘profiel’. Door een profiel met de hand op te schaven krijgen we goed zicht op de opbouw van alle lagen in het onderzoek. Landschapsonderzoekers zijn erin gespecialiseerd om deze lagen te bestuderen. En zo komen we meer te weten te komen over de manier waarop de landschappen zich hier gevormd hebben. Maar ook over de vegetatie die er door de eeuwen heen groeide. Alle bodemlagen worden bij het onderzoek gedetailleerd gemeten en opgetekend. En in overleg met de specialisten selecteren we de lagen waar we monsters van gaan nemen.
Strandwallen: resten van oude zandbanken
Strandwallen zijn de restanten van oude zandbanken, die ontstonden op de plek waar ooit de kustlijn liep. Na de laatste ijstijd (ca. 11.700 jaar geleden) werd het warmer. Het landijs ging smelten en trok zich geleidelijk terug naar de huidige polen. Als gevolg daarvan ging ook de zeespiegel geleidelijk aan stijgen. Dit leidde al gauw tot overstroming en erosie van laaggelegen gebieden. Aanvankelijk lag de zeespiegel namelijk nog ongeveer 40 meter onder de huidige zeespiegelstand.
In het begin ging dit heel hard, maar na enige duizenden jaren nam de stijging van de zeespiegel wat af. De kustlijn van wat we later Nederland zouden gaan noemen stabiliseerde zich geleidelijk. En na verloop van tijd kon de kustlijn de stijging van de zeespiegel bijhouden. Ze kon zelfs zeewaarts, in westelijke richting dus, uitgroeien door een opeenvolging van nieuwe strandwallen. En die werden met de nog altijd voortgaande zeespiegelstijging mee, ook steeds ietsje hoger. Dit proces ging door tot enkele eeuwen voor Christus.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Akkerbouw op de strandwal
Tussen de strandwallen lagen lagere delen die daardoor ook natter waren. Dat noemen we strandvlaktes. Op die strandvlaktes bleven grondwater en neerslag staan en zo ontstonden geleidelijk aan moeilijk begaanbare veenmoerassen.
Je kunt je voorstellen dat in zo’n drassig landschap de hogere delen het meest aantrekkelijk waren voor de mens. De strandwallen boden goede landverbindingen langs de kust. En ze waren ook geschikt als boerenland. Voor akkerbouw met weide- en hooiland langs de randen.
Maar… zandgronden zijn wel gevoelig voor erosie. Tijdens drogere perioden blies de wind grote hoeveelheden van de voedingsrijke bovengrond recht het veenmoeras in. De strandwalbodems verschraalden maar tegelijkertijd werden de veenmoerassen wel betere toegankelijk. Dit zien we dan ook terug in de profielen aan de Nyenburgh. Perioden van verdroging en vernatting volgden elkaar beurtelings op. Het zand verstoof, het veen groeide aan, enzovoort, enzovoort. Uiteindelijk ontstonden op deze manier lage duintjes die we ook wel nollen noemen. Ze kwamen tevoorschijn in het moeras ten oosten van de strandwal. Een voorbeeld kun je nog goed zien in een profiel dat we haaks op de strandwal van Oudorp hebben aangelegd.
Wat groeide hier en wanneer?
Je kunt je voorstellen dat deze dynamiek van invloed is geweest op de begroeiing (vegetatie) en de gebruiksmogelijkheden van het landschap. En daarmee komen we bij enkele belangrijke vragen voor archeologen:
Wat groeide er in deze afwisselende landschappen en wanneer? En welke rol speelde de mens hierbij?
Als we geluk hebben, vinden we potscherven of munten in zulke lagen. Daarmee kunnen we bepalen hoe oud de lagen zijn. Maar als er geen archeologische vondsten zijn, staan we niet met lege handen. Dan kunnen we ook monsters nemen van de lagen om de leeftijd te laten bepalen in het lab. En dat hebben we gedaan. We kunnen bijna niet wachten tot de uitkomsten bekend zijn. Daar kom ik zeker nog op terug in een volgende editie van deze blog!
En tot slot: Elke opgraving eindigt uiteindelijk met de uitvoering van de bouwplannen die aanleiding waren voor het onderzoek. In Oudorp komt een ondergrondse wateropslag en daarvoor zijn spectaculaire machines in stelling gebracht. Waaronder zelfs een kettingfrees, een soort mega kettingzaag om drainage op grote diepte mogelijk te maken.
Met dank aan Stadswerk072 (opdrachtgever/initiatiefnemer bouwplan), gebr. Van der Veekens (grond-, weg- en waterbouw: hoofdaannemer), Peter Vos (TNO/Deltares), Henk van Haaster (BIAX), onze graafmachinist Sjef en vanzelfsprekend alle andere betrokken medewerkers voor de prettige samenwerking!
Vondst op vrijdag wordt samengesteld door Guus van den Berg, archeoloog team Erfgoed, gemeente Alkmaar.
Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’
Opgraving aan de Nijenburgh in Oudorp
