Textielzegel met stadswapen

Vondst op vrijdag

18 april 2025

We gaan weer even terug naar de Torenburg. Die lang verdwenen burcht bij de Friesepoort. Vorige week had ik het hier over een kolfslof die een detectorzoeker vond in de Philisteinse Polder. Bij de schenking van dezelfde Alkmaarder, Louis Oppenheimer, zat ook een loden merkzegel. Ook met een afbeelding van die fraaie burcht uit ons stadswapen.

Het gaat om een waarmerk dat oorspronkelijk bestond uit twee loden plaatjes die waren verbonden met een strip. Op de foto’s zie je voor- en achterkant van de voorplaat. De verbindingstrip en de achterplaat zijn niet teruggevonden. Het ontbrekende achterplaatje had twee gaatjes aan de achterzijde en het voorplaatje had twee pinnetjes. Dit werd dan om de stof gebogen en dichtgeknepen met een tang. Zo werd het aan de handelswaar vastgepind. In de tang was ook het merk gegraveerd. Dat werd door de druk overgebracht in het blanco voorplaatje.

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Het waarmerk werd gebruikt om de kwaliteit, de productiefase en de herkomst van een handelsproduct aan te geven. Meestal werden de loodjes bevestigd aan een nieuwe rol textiel, zoals laken. Ons merkzegel heeft een diameter van 5,5 cm en is door de eeuwen heen sterk verweerd. Maar met enige moeite zien we nog delen van de Torenburg in het centrale deel. Met in het randschrift het tekstdeel ”…OT 1597…”. In de afbeelding is het merk oplichtend weergegeven. Je moet even goed turen om het te kunnen zien. En hoewel het lijkt alsof het jaartal in het randschrift een exacte datering aangeeft, schijnt het dat de merktangen altijd lang in gebruik bleven. Ergens ook wel logisch als je bedenkt hoeveel werk het zou zijn om ze jaarlijks te vervangen of bij te werken. En dat was ook niet nodig, want voor de ambachtslieden die de stoffen kochten, was alleen het keurmerk belangrijk en niet de datum.

Ook dit merkzegel is gevonden in de Philisteinse polder. Anders dan bij de kolfslof moet deze vondst hier wel terecht zijn gekomen met het stadsvuil. De Torenburg in het zegel kan in dit geval een aanwijzing zijn voor waar het afval vandaan kwam…
Met veel dank aan Louis Oppenheimer voor zijn schenking!

Vondst op vrijdag wordt samengesteld door Guus van den Berg, archeoloog team Erfgoed, gemeente Alkmaar.

Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’

Stadswapen op een pijp?

Ook ondergronds komen we het stadswapen wel eens tegen. Zoals bijvoorbeeld op aardewerk of lakenloodjes. En precies op het moment dat Annes rubriek online kwam, was ik bezig met het onderzoeken van wat ‘afval’ dat naar boven kwam bij de opgraving die we pas deden aan de Metiusgracht achter het ziekenhuis.

De verschillende gedaantes van het stadswapen

Het stadswapen van Alkmaar kom je op allerlei plekken in de gemeente tegen. Op drukwerk, op de gemeentevlag, op oude gebouwen… Bijvoorbeeld op de stadhuistrap aan de Langstraat waar twee stoere leeuwen ieder een wapen vasthouden. Ze hebben allebei het min of meer bekende model: een witte burcht op een rode achtergrond.