Versierde haardsteen

Vondst op vrijdag

24 maart 2023

De vondst van vandaag is een zestiende-eeuwse haardsteen, versierd met bustes van een man en een vrouw. De steen is gevonden aan het Ritsevoort.

Tot in de vijftiende eeuw waren veel huizen in onze regio uitgevoerd met een centrale haard op de vloer, middenin de kamer dus. Simpelweg omdat de zijwanden nog vaak bestonden uit brandbaar materiaal, zoals bijvoorbeeld hout. De rook vond zijn weg naar buiten door een opening of luik in de nok van het dak.

Versierde haarden

Dit in tegenstelling tot aristocratische huizen en kastelen die ook in die tijd al waren uitgevoerd met rijkversierde haarden die geïntegreerd waren in opgaand muurwerk. Hierin waren dan vaak haardstenen geplaatst met allerlei versieringen en afbeeldingen.
In de loop van de vijftiende eeuw beginnen ook de woonhuizen zogenoemde brandmuren te krijgen. Die staan in het begin vaak dwars tussen de zijwanden en los van de zijgevels. Naarmate de tijd vordert, komt het versteningsproces van het binnenstedelijk woonhuis in een versnelling. Dit vanwege de verordeningen op het gebied van brandveiligheid. Al snel werd de brandmuur geïntegreerd in de zijmuren, compleet met bijbehorende schoorsteen.
Aangezien de haard vaak het centrale punt van het huis was werd hij soms versierd met een veld van zogenaamde haardstenen. Dat zijn vrij klein uitgevoerde bakstenen van ongeveer 12 x 8 cm, hoewel de maat nogal kan verschillen. Aan de voorzijde hadden ze dan een versiering in reliëf. Meestal werden de haardstenen gemetseld achter het gedeelte waar werd gestookt. Op loopniveau is het veld met stenen dan vaak breed uitgevoerd om vervolgens naar boven trapsgewijs te eindigen. De meeste haardstenen die worden gevonden, zijn dan ook vaak aangetast door vuur of rook. (Tekst gaat verder onder de foto)

Dit mooie voorbeeld werd in 2016 gevonden tijdens een opgraving achter een pand aan het Ritsevoort. Het is een haardsteen met in reliëf twee ruiten met daarin de bustes van een adellijke man en vrouw die elkaar aankijken. Bij allebei staan de cijfers 81 van het jaar 1581. Waarschijnlijk had die linker 81 dus een 15 moeten zijn…

Vondst op Vrijdag is een rubriek van Rob Roedema. Lees ook het interview in Erfgoedmagazine Alkmaar 63: ‘Rob Roedema geboren met liefde voor archeologie’.
Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’