Een gehouten deur

Detail op dinsdag

20 juni 2023

Een houten deur of een gehouten deur. Het verschil is maar twee letters, maar de eerste is van echt hout en de tweede is nagemaakt. Het detail van vandaag gaat over zo’n nagemaakte houten deur die onze erfgoedspecialisten onlangs ontdekten in een Jugendstil huis aan de Metiusgracht.

Halverwege de zeventiende eeuw raakte het Nederlandse eiken op. Vanaf die periode werd steeds meer met andere houtsoorten gebouwd, vooral grenenhout. Dat werd aanvankelijk minderwaardig beschouwd ten opzichte van het eiken. Vandaar ook dat er al snel eikenimitaties kwamen, waarbij ander hout zo werd beschilderd dat het op eiken leek. Deze techniek wordt ‘houten’ genoemd.

Imitaties in de mode

Eind achttiende eeuw echter raakte het blanke eikenhout, en daarmee ook de imitaties van eiken, in de rijke interieurs uit de mode. In de meer landelijke bouwkunst wordt het imiteren van houtsoorten als eiken en grenen in die tijd juist vaker toegepast. Bijvoorbeeld bij meubels en bedsteewanden. En in de negentiende eeuw, ten tijde van de neostijlen in de architectuur en vooral bij de neogotiek, leefde het ‘houten’ opnieuw weer op. (tekst gaat verder onder de foto’s)

De gehouten deur op de foto, in een huis aan de Metiusgracht in Alkmaar, is een paneeldeur. Het was de deur van de gang naar de woonkamer tot voor kort zaten er vlakke platen op die in de loop van de vorige eeuw moeten zijn aangebracht.
De deur heeft twee bovenpanelen en één onderpaneel. Daartussen een liggend paneel met twee rechthoekige diamantkoppen. De panelen zijn omkaderd door een profiellijst met een ojief (een profiel dat er in doorsnee uitziet als twee S-en).

Twee verschillende kanten

Bijzonder is dat op de deur de waarschijnlijk nog oorspronkelijke verf zit én dat de twee zijden van de deur verschillend zijn geschilderd. De woonkamerzijde van de deur is geschilderd in twee kleuren, met pastel groene stijlen, regels en panelen en bruine profiellijsten. De gangzijde daarentegen is geheel gehouten.
Met veel precisie zijn hier de spiegelende imitatie mergstralen (spiegels) en de nerven van eikenhout op de panelen geschilderd. Ook op de stijlen en regels zijn houtnerven aangebracht. Op deze manier heeft de deur destijds een zeer natuurlijk ‘eikenaanzicht’ gekregen. Blijkbaar was een eiken deur in een vroeg twintigste-eeuws huis, net als eeuwen eerder, toch weer een gewild statussymbool!

Dit detail is uitgelicht door Jeroen van der Kuur, bouwhistoricus team Erfgoed, gemeente Alkmaar

Bron: Piet Bot, Vademecum historische bouwmaterialen, instaalties en infrastructuur, Alphen aan de Maas, 2009