Alle stolpen in beeld op Stolpenwaarderingskaart

Provincie wil identiteit Noord-Hollands landschap behouden

Als iets typerend is voor het Noord-Hollandse landschap, is het wel de stolpboerderij. Zo’n zeventig jaar geleden waren er nog 10.000 stolpen in Noord-Holland. Dat zijn er inmiddels heel wat minder. En toch zijn het er meer dan gedacht. Dat bleek uit een inventarisatie door MOOI Noord-Holland in opdracht van de provincie, voor het maken van een stolpenwaarderingskaart. Zij troffen 4.846 historische stolpen aan, waarvan 767 beschermd als monument. 114 van de aangetroffen stolpen stonden nog niet op de kaart! Ernst van der Kleij, beleidsadviseur Erfgoed bij de provincie: “Elk jaar verdwijnen er twintig stolpen. We willen samen met de gemeenten komen tot een betere bescherming.”

Als je een stolp wilt slopen die niet beschermd is als monument, hoef je op dit moment in veel gemeenten alleen maar een melding te doen. Zo verdwijnen er nog steeds stolpen uit het landschap die ook behouden hadden kunnen worden. De provincie wil in gesprek met Noord-Hollandse gemeenten voor een betere bescherming. “We weten bijvoorbeeld dat de gemeente Alkmaar al heel veel doet aan bescherming van de stolp,” vertelt Ernst van der Kleij, Beleidsadviseur Erfgoed bij de Sector RE&E van de provincie. “Met name toen Schermer tot de gemeente Alkmaar ging behoren, heeft de gemeente de stolpen goed geïnventariseerd en de eigenaren voorgesteld de stolpen te beschermen.”

Identiteitsverlies

MOOI Noord-Holland stelde de stolpenwaarderingskaart samen in opdracht van de provincie. Ernst: “Alle stolpen, zowel de beschermde als de onbeschermde, zijn op de waarderingskaart in beeld gebracht. Dat hebben we gedaan uit zorg over het langzaam verdwijnen van de historische stolpboerderij uit het landschap. Er verdwijnen er zo’n twintig per jaar en dat is een probleem, want dat geeft op termijn het risico op identiteitsverlies. Dat piramidelandschap, wat je ook in de gemeente Alkmaar ziet, is typisch voor Noord-Holland. En verlies van die identiteit is een provinciaal belang. We hebben het dan wel over de historische stolpen. Er komen ook veel nieuwe stolpen bij in het landschap, maar de stolpen die voor 1965 gebouwd zijn, beschouwen wij als historisch en dat is bepalend voor die identiteit.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Betere bescherming

“We willen samen met de gemeenten komen tot een betere bescherming van de stolp. Vandaar dat we de komende tijd met alle gemeenten in gesprek gaan. Ook met de gemeente Alkmaar. Die is al heel positief bezig, maar niet alle eigenaren willen bijvoorbeeld die bescherming via de monumentenstatus. Dat is een vrijwillige keuze. Maar we kunnen ook kijken of we andere dingen kunnen bedenken om sloop te voorkomen. Bijvoorbeeld door ideeën te ontwikkelen voor hergebruik van de stolpen. Misschien kunnen we de eigenaren helpen om functies te vinden voor de stolp om het onderhoud te kunnen betalen.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Kun je een goed voorbeeld noemen van hergebruik?

“Ja, het voormalige gemeentehuis van Schermer, de Wittenburg is een heel goed voorbeeld. (Lees ook het artikel in Erfgoedmagazine Alkmaar nr 63) Dat is ook een provinciaal monument en daar zijn nu woningen gerealiseerd voor mensen met dementie. Eigenlijk zijn zorgfuncties een uitstekende oplossing voor die stolpen. In Heerhugowaard is ook een stolp omgebouwd tot appartementen voor mensen met dementie en in Warmenhuizen zijn appartementen voor jongeren met een beperking gerealiseerd in een stolp. Normaal gesproken moet je de bijgebouwen slopen zodra een stolp zijn agrarische functie verliest. Maar krijgt de stolp een zorgfunctie, dan kunnen ook de bijgebouwen worden hergebruikt, bijvoorbeeld voor dagbesteding. Ook vanuit sociaal oogpunt is zo’n zorgfunctie een goede oplossing, want zo kunnen mensen in hun eigen omgeving blijven wonen.” (Tekst gaat verder onder de foto)

Brieven in de bus

Op de stolpenwaarderingskaart vind je 4846 historische stolpboerderijen, geïnventariseerd door het zogenoemde stolpenteam van MOOI Noord-Holland. Dit na degelijk voorbereidend onderzoek en het digitaliseren van de kadastrale kaart uit 1832. Als basis voor het veldwerk gebruikten de onderzoekers een kaart die MOOI Noord-Holland eerder al had gemaakt aan de hand van de Beeldbank van de Boerderijenstichting Noord-Holland. Die kaart was echter nog niet volledig. De onderzoekers hebben elke stolp vanaf de openbare weg gefotografeerd. Ook stopten zij overal een brief in de bus met informatie over de inventarisatie en het verzoek om eventueel extra informatie aan te leveren. En daar kwamen veel positieve reacties op.

Pareltjes

Bij hun inventarisatie deden de onderzoekers verrassende ontdekkingen. Ze vonden onbekende pareltjes, zoals bijvoorbeeld de Nijenburgerweg 5 in Alkmaar, een onvolledige stolpboerderij uit circa 1875. Een gemeentelijk monument dat niet bekend was op de oorspronkelijke kaart.
De onderzoekers stelden bijzondere deelcollecties samen en categoriseerden de gehele collectie op basis van landelijke uitgangspunten voor waardering van de cultuurhistorische waarde. Een flink aantal stolpen wordt voorgedragen om als monument te worden aangewezen. Bovendien kwamen de onderzoekers tot een genuanceerd en breed gedragen pakket aan voorstellen en maatwerk om zorgvuldige omgang met elke stolp te stimuleren.
MOOI Noord-Holland heeft bij het stolpenonderzoek hulp gekregen van de particuliere stolpeigenaren en van een heleboel organisaties, zoals Archeologie West-Friesland, Bond Heemschut, de Vrije Universiteit, lokale en regionale historische verenigingen, gemeenten, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Landschap Noord-Holland. (Tekst gaat verder onder de foto)

Vijf ordes

Op de stolpenwaarderingskaart vind je alle historische stolpen plus de nieuwbouwstolpen die op een historische locatie zijn gebouwd. De stolpen zijn verdeeld over vijf verschillende categorieën of ordes, waarbij de staat van onderhoud van de stolp niet heeft meegewogen.
Orde 1: Monumentwaardig.
Orde 2: Karakteristieke/beeldbepalende stolp.
Orde 3: De grote groep historische stolpen (voor 1966).
Orde 4: Nieuwbouw (na 1965) op een historische plek buiten stedelijk gebied.
Orde 5: Nieuwbouw (na 1965) op een historische plek binnen stedelijk gebied.
De stolpenwaarderingskaart, met foto’s en informatie is voor iedereen in te zien via de website van de provincie.

Judith Flapper

Lees ook: ‘Danken we de vorm van de stolp aan het veranderende klimaat?’