Dichtregels op Canadaplein herdenken bevrijding WOII
In de leuning en de zitting van de lange halfronde stenen bank op het Canadaplein in Alkmaar, zijn sinds deze week twee Franse dichtregels te lezen. Het zijn twee regels uit een gedicht uit 1866 van Paul Verlaine. Het gedicht gaat over de herfst maar tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog hadden deze twee regels een heel andere boodschap: het was de aankondiging van de geheime operatie D-day op 6 juni 1944. Het duurde toen nog bijna een jaar voordat de Canadezen Alkmaar bereikten. Dat was op dinsdag 8 mei 1945. Vandaar ook dat 8 mei de datum werd van de onthulling van de dichtregels. Precies tachtig jaar na de bevrijding.
Geheime code
De Franse dichtregels waren destijds een geheime code, een afspraak met het verzet. Het doorgeven van de eerste regel, betekende dat de invasie op handen was. En de tweede regel gaf aan dat de landing binnen 24 uur zou beginnen. Het was het idee van raadscommissielid en inwoonster Ynskje van den Brakel Visser om iets moois te doen met deze twee regels. Zij kwam ermee tijdens een vergadering van de commissie Sociaal en het idee vond al snel weerklank. Het voorstel werd opgepakt door het college en kwam terecht bij de gemeentelijke vakgroepen Erfgoed en Cultuur plus de landschaps- en omgevingsarchitect. ‘Als we dit doen dan doen, dan we het goed’, besloten zij. En samen bogen zij het idee om van een plaquette op een bordje naar de ingetogen en stijlvol uitgewerkte typeletters in de leuning en de zitting van de stenen bank op het Canadaplein. Typeletters, omdat de tekst destijds ook op die manier binnenkwam…
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Les sanglots longs / De lange snikken
Des violons / van de violen
De l’automne / van de herfst
Blessent mon cœur / verwonden mijn hart
D’une langueur monotone / in een monotone loomheid
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Canadaplein
Initiatiefneemster Ynskje van den Brakel Visser is verguld. Het resultaat is mooier dan ze had durven dromen. Dat de locatie het Canadaplein zou worden, was vanaf het begin het uitgangspunt. Dit plein kreeg al in juni 1945 de naam Canadaplein. Dit als ‘herinnering aan het verblijf van de Canadeezen alhier’, zoals destijds vermeld in het Noordhollands Dagblad.
Na de onthulling op donderdagochtend 8 mei, luidde Julius Meijer 8 minuten lang de luidklok van de Grote Kerk. Het is de uurslagklok die dit jaar vijfhonderd jaar geleden geschonken werd door de Abt van Egmond.
Bij de onthulling van de dichtregels op 8 mei 2025, waren de originele radio-opnames te horen van het uitspreken van het gedicht. De toespraak die Jesse van Dijl van Regionaal Archief Alkmaar bij de onthulling hield, ging over de dagen tussen 5 en 8 mei 1945. We hebben de tekst overgenomen aan het eind van dit artikel, onder het filmpje van het 5 mei-festival. Het geeft een kijkje in de bevrijding die dus niet, zoals zo vaak gedacht wordt, op één dag gebeurde.
Stevig en weerbestendig
En mocht je je afvragen of die letters er wel stevig genoeg op zitten? Dan is het antwoord ja! Mark, Dion en Jente van Swart Natuursteen (die je kon zien in het eerdere filmpje) hebben de letters stevig verankerd met diepe pinnen in het natuursteen van de bank. En dat niet alleen, de letters zijn ook nog eens gemaakt van zeer weersbestendig materiaal, vertelt de leverancier, Wim van Triest van Natuursteen Partners in Elburg. Ook hij was bij de onthulling aanwezig: “Voor dit soort oplegteksten, zoals wij dat noemen, kunnen steenhouwers kiezen uit brons, roestvrijstaal en aluminium. Maar omdat Alkmaar vrij dicht bij de kust ligt, heb je hier te maken met een hoger zoutgehalte in de luchtsamenstelling en dat is funest voor brons. We hebben dus gekozen voor roestvrijstaal 316. Dat is de hoogste waarde voor roestvrijstaal. Dit wordt gebruikt aan boord van schepen. Een sterker materiaal voor dit doel is niet te bedenken.” Voor het contrast, is de zijkant van de letters zwart gemaakt. Wim: “Daarvoor hebben we een zwarte poedercoating gebruikt. Die is er aan de voorkant weer afgeborsteld, zodat je daar gewoon de rvs kleur ziet. Maar het zwart zorgt als het ware voor een slagschaduw zodat je de letters beter ziet.” Een bordje met uitleg voor passanten is nog in de maak. Dus voorlopig weten alleen de mensen die deze onthulling direct of indirect meemaakten het verhaal achter deze Franse dichtregels in de bank.
De meidagen van 1945 in Alkmaar
Onderstaande film maakte Hugo Koeman vier jaar geleden met Jesse van Dijl, in het kader van Bevrijdingsfestival Alkmaar. De toespraak van Jesse vind je hieronder.
Toespraak Jesse van Dijl
Tachtig jaar geleden
“Eigenlijk was alles op, of in ieder geval bijna op. Het voedsel was op, er kwam geen drinkwater uit de kraan, de kolen waren op, het gas was op, geen elektriciteit, alle fietsen waren gestolen, het vuil in de stad werd niet opgehaald. Er gold een strenge avondklok, ramen waren verduisterd, een groot deel van de mannelijke bevolking was verdwenen en de Joodse inwoners waren al een paar jaar voor goed weg. Duitse militairen realiseerden dat hun Führer voorgoed zou zwijgen. Mensen vertrouwden elkaar al lang niet meer en waren permanent in een staat van chagrijn, je kunt namelijk niet lachen met een lege maag.
Maar, ten langen leste, na al die maanden van ellende, hing de bevrijding in de lucht. Letterlijk!
Al dagen vlogen enorme aantallen viermotorige zware Amerikaanse bommenwerpers over de stad. Honderden moeten het er zijn geweest. Extreem laag en extreem traag over de stad. Horen en zien moet de mensen zijn vergaan. Oorverdovend gebrul en een niet te harden lucht van verbrande olie en uitlaatgassen.
Het waren de vliegtuigen die voedsel dropten boven hongerig West Nederland en die allemaal over Alkmaar veilig terugkeerden naar Engeland. De pakketten voor Alkmaar en omgeving vielen op vliegveld Bergen; meel, thee, bonen en margarine. Scheepsbeschuit en biscuitjes. De bemanning van de machines was duidelijk te zien door de ramen. Ze zwaaiden naar beneden en de Alkmaarders zwaaiden juichend terug.
Op zaterdag 5 mei capituleerden de Duitse strijdkrachten. Dit fantastische nieuws bereikte Alkmaar binnen de kortste keren. Spontaan ontstonden die dag al wat voorzichtige feestjes hier in de stad.
Een paar spannende etmalen braken vervolgens aan; hoop, vrees, spanning, onzekerheid én natuurlijk een steeds minder verholen feeststemming wisselden elkaar af.
In de nacht van 6 op 7 mei vond er in de Sint Annastraat hier in het centrum van de stad, alsnog een tragedie plaats. Drie mannen van de Binnenlandse Strijdkrachten, herkenbaar aan hun blauwe overalls, werden door Duitse militairen neergeschoten. Twee overleefden dit niet.
Een paar uur later, maandag overdag, arriveren enkele moedige Geallieerden en leden van de Binnenlandse Strijdkrachten om afspraken te maken met de nog aanwezige Duitse militairen. Om kort daarna snel verder te rijden en de stad te verlaten.
Via een extra bulletin van de “De Vrije Alkmaarder”, de tot voor kort illegale krant, werd vervolgens het verrukkelijke nieuws gedeeld:
“BURGERS VAN ALKMAAR!”
Morgen vanaf 7 uur kunnen de Canadezen komen!!!!!
Hun komst zal aangekondigd worden door de sirenes van de brandweer, welke zullen loeien wanneer de Canadeezen Limmen zijn gepasseerd.
En nog nooit was er een nieuwsbericht zó snel verspreid onder de bevolking
Dinsdag 8 mei 1945, vandaag exact 80 jaar geleden.
Vlaggen, sigaren en flessen jenever die jaren verborgen lagen om bewaard te blijven voor deze zo gewenste dag werden nu eindelijk tevoorschijn gehaald! Al vroeg in de morgen stonden honderden, ja duizenden, Alkmaarders opgesteld langs de route waarlangs zij verwachtten dat de Canadese bevrijders de stad zouden gaan binnen rijden. Vooral langs de Kennemerstraatweg waren de rijen meters dik.
De in 1942 ontslagen burgemeester meneer Van Kinschot kwam ongeschonden uit de onderduik om zijn ambt deze dag opnieuw te aanvaardden. Voorafgaand aan de intocht van de Canadezen, werd hij via diezelfde Kennemerstraatweg, de stad binnengereden. Juichend van geluk stond het publiek op de trottoirs! De burgemeester geëmotioneerd terug juichend, staande in een lichtgekleurde lange jas, achterop de open laadklep van een brandweerauto.
Leve onze Koningin!
Leve ons Vaderland!
Leve ons Alkmaar!
Kort daarop, in de vroege middag, het was inmiddels prachtig stralend en zonnig lenteweer geworden, begonnen de brandweersirenes te loeien en de klokken van de grote kerk te beieren. Alle beschikbare Nederlandse vlaggen en oranje wimpels hingen nu trots te wapperen in top. Het waren er duizenden. Alles kleurde rood-wit-blauw en oranje. Opnieuw klonk een luid gejoel, gejuich en gebrul op uit het publiek. Er werd geschreeuwd en gezongen, gelachen, geschaterd en gehuild van geluk. Verse kleurige lentebloemen vlogen door de lucht, net als slingers en confetti. De vreugdetaferelen waren haast onbeschrijfelijk toen de eerste Canadese militaire voertuigen, luid ronkend, de stad kwamen binnenrijden.
Oóó – ááá – Ottawaa,
Iiii – ááá – Canadáá!
Motoren, Jeeps, pantserwagens, vrachtauto’s en personenwagens reden gevuld met stralende, glunderende, lachende en genietende, stoere, ongeschoren en door de zon gebruinde Canadese koppen, voorbij. Ongeremd gelukkig als in extase klommen Alkmaarse kinderen, meiden, vrouwen en mannen op die zware militaire voertuigen. De wagens werden al snel door al die mensen aan het zicht onttrokken; het waren voorbijrijdende en met volle teugen genietende bollen van feestende mensenmassa’s geworden.
Sigaretten, chocola, kauwgum en handtekeningen werden uitgedeeld alsmede vele vele hartstochtelijke zoenen.
Wat een ontvangst!
Een welkom als dit hadden de Canadezen nog werkelijk nergens tijdens hun hele helden- en zegetocht sinds hun landing op Normandië meegemaakt. Zelfs niet in Parijs!
Half juni 1945 vertrokken de Canadese bevrijders uit onze stad. Een dankbare bevolking achterlatend. Het was ook rond deze dagen van afscheid dat dit plein, dat toen feitelijk iets meer die kant op lag, als blijk van eeuwige waardering en dankbaarheid haar nieuwe naam kreeg. Een naam die tot op de dag van vandaag wordt gebruikt; het Canadaplein.”
