Archeologen vinden meer resten van Middeleeuws klooster aan Molenbuurt

Langzamerhand begint het verhaal over het zestiende-eeuwse Clarissenklooster aan de Molenbuurt zich te vormen. Over het kloosterleven, over de sloop en over de vlucht van de zusters toen ze in 1572 werden verdreven door de geuzen. Dankzij allerlei soorten onderzoek en de vondsten die onze stadsarcheologen de afgelopen dagen deden bij de opgraving ter plekke, komen er steeds meer puzzelstukjes bij elkaar. Ook overblijfselen uit andere tijden worden gevonden tijdens deze opgraving. Van aardewerk uit recente eeuwen tot en met resten van kookpotten uit de periode van het begin van de jaartelling. (Tekst gaat verder onder het filmpje)

Sokkel met bladgoud

Fragmenten van heiligenbeelden, delen van een rode sokkel versierd met bladgoud, een stuk kloostervloer en een knopspeldje van één van de nonnen. Dat is een greep uit de buit die sinds vorige week vrijdag omhoog is gehaald tijdens een opgraving aan de Molenbuurt, direct naast eethuis Bodrum. Bij eerdere opgravingen, in 2015 en later in 2018, precies op de plek waar nu het eethuis staat, vonden onze archeologen hier de resten van een klooster. Ook is vorig jaar geofysisch onderzoek gedaan door Saricon om structuren in de bodem te herkennen. Het gaat om een Clarissenklooster dat van 1509 tot 1572 buiten de stadsvesten stond, ter hoogte van de Geesterpoort.

Verdreven door de geuzen

In 1572, vlak voor het beleg van Alkmaar werden de nonnen verdreven door de geuzen en is het klooster uiteindelijk verwoest. Tijdens de opgraving afgelopen week, werd ook een zogenoemde puinbaan blootgelegd: een strook met verpulverde resten van de destijds gesloopte voorgevel van het klooster.
Na de sloop van het klooster zijn destijds met grote haast de nieuwe, nog aanwezige vestingwerken aangelegd. Vlak voor de komst van de Spaanse troepen. Stenen van het kloostergebouw werden gebruikt om de nieuwe stadswallen te versterken. En de grond die vrijkwam bij het graven van de Vestgracht werd gebruikt voor een aarden omwalling.

Dat het klooster hier gestaan had, was bekend. Maar waar precies en of zich nog resten in de bodem bevonden was nog een onbeantwoorde vraag. In 2015 zijn er voor het eerst resten aangetroffen van het klooster toen er nieuwbouw kwam voor eethuis Bodrum. Tijdens de opgraving voorafgaand aan de nieuwbouw, zijn diepe funderingen gevonden en een restant van een vloer. De nog aanwezige resten bleken in alle richtingen buiten de bouwput door te lopen.

Geofysisch onderzoek

Om de resten van het klooster verder in kaart te brengen zijn in 2018 en 2020 geofysische onderzoeken uitgevoerd door Saricon. Met deze techniek kun je in de bodem kijken zonder dat de bodem open moet. Door het meten van contrastverschillen kunnen zo ondergrondse resten in kaart worden gebracht. Die resten bleken zich niet meer in het westelijk deel het bolwerk te bevinden. Maar ten oosten van de in 2015 aangetroffen delen van het klooster, dus onder het wegdek van de Molenbuurt, werden opvallende metingen gedaan die zeker niet veroorzaakt werden door de aanwezige kabels en leidingen in de grond.

Opgraving oktober 2021

Omdat de grond aan de Molenbuurt open ging vanwege rioleringswerkzaamheden, konden onze archeologen een deel van het tracé onderzoeken. Het onderzoeksgebied besloeg het deel dat aansloot op de opgraving van 2015 en het deel waar volgens het geofysisch onderzoek afwijkingen in de bodem aanwezig waren.
Al vrij snel na de start van de opgraving op 8 oktober, werd de onderzijde van een grote uitbraaksleuf van een fundering aangetroffen, de oostelijke begrenzing van het klooster. Ook vonden de archeologen een deel van de kloostervloer, bestaande uit diagonaal gelegde bakstenen.

Heiligenbeelden

Direct op de kloostervloer troffen ze een laag aarde aan met daarin fragmenten van pijpaarden heiligenbeelden plus de bijbehorende sokkels. De sokkels waren nog gekleurd met rode verf en hadden resten van bladgoud.
Verder naar het zuiden troffen de archeologen de zuidgevel van het klooster aan. Hier waren duidelijk sporen van de sloop te zien. Zo vonden ze een ingestorte toegangspoort die waarschijnlijk de ingang van het kloostercomplex vormde. Buiten de zuidgevel troffen ze menselijke botten aan. De resten van (naar wat later bleek) verstoorde begravingen van enkele nonnen. (Tekst gaat verder onder de foto’s)

De vlucht van de nonnen

In haar in 2019 uitgebrachte boek met de titel ‘Nonnen verdreven door de geuzen’, vertelt Joke Spaans het verhaal verteld van Cathalina del Spiritu Sancto’s, over de vlucht van de Nederlandse Clarissen naar Lissabon. Een deel van het boek gaat over de Alkmaarse Clarissen met een verslag van de ontsnapping van de nonnen aan de Alkmaarse ketters ofwel de geuzen. De vlucht wordt in het boek uitvoerig beschreven, evenals het uiterlijk van het klooster en de verwoestingen die de geuzen in het klooster aanrichtten nadat de nonnen stiekem gevlucht waren.
Ze kregen bij de vlucht hulp van Alkmaarse katholieken die de nonnen hielpen met een ladder om over de muur achter het klooster te ontsnappen. Dit omdat de toegangspoort zwaar bewaakt werd. De geuzen hadden de heiligenbeelden kapot geslagen waarna ze deels werden achtergelaten en deels werden begraven in de moestuin.
Ook wordt in het boek beschreven hoe ze pas overleden en begraven nonnen weer opgroeven in de hoop goud en zilver aan te treffen. Toen dit een vergeefse actie bleek, hebben ze de lichamen verminkt en vervolgens de lichaamsdelen verspreid.

stille getuigen

Tijdens het onderzoek van de afgelopen week lijkt een aantal van de in het verhaal beschreven verschrikkingen geïllustreerd te kunnen worden met de fysieke bewijzen. De resten van het gesloopte klooster, de ingestorte toegangspoort, de verstoorde begravingen en de kapotgeslagen heiligenbeelden zijn zo treffende en stille getuigen van de rampzalige vluchtavond in 1572 van de Clarissen uit Alkmaar.

Vervolg onderzoek

De vondsten van de afgelopen week zijn overgebracht naar de spoelruimte, waar alles op een zeef gaat, zodat alle waardevolle restjes, hoe klein ook, behouden blijven. De hoop is dat zo ontdekt kan worden van welke beelden de gevonden fragmenten zijn. Ook komen op die manier botjes, graatjes, pitten en andere etensresten naar voren die van alles kunnen vertellen over wat er vroeger in het klooster werd gegeten.

Onze stadsarcheologen Peter Bitter en Nancy de Jong kregen deze week hulp van Kasper van den Berghe van FindX. Ook werden ze geassisteerd door bestsellerauteur Simone van der Vlugt die als schrijfster van historische romans een bijzondere interesse heeft in het leven in vervlogen tijden.

Lees ook het interview met Simone van der Vlugt en Nancy de Jong over de voorbereidingen op Simones volgende boek dat over Floris V gaat.

Lees ook het interview met stadsarcheologen Nancy de Jong en Pitter Bitter waarin zij terugblikken op de opgraving aan de Molenbuurt .