Rob de Vries tekende negen appartementen in Josephkerk

“De eerste keer vond ik het doodeng, zo’n groot monument!”

Nog even en de bouwhekken rondom de Josephkerk aan de Nassaulaan zijn verdwenen. Dan zijn er negen appartementen in het gebouw gerealiseerd terwijl de kerk er aan de buitenkant nauwelijks anders uitziet. In een interview in de wintereditie van het Erfgoedmagazine van 2019 vertelden vastgoedadviseur Hans van de Leijgraaf en architect en bouwhistoricus Rob de Vries over de toen al vergevorderde plannen voor deze bijzondere herbestemming. In de tussentijd was Rob de Vries langdurig uit de running vanwege covid maar hij heeft de draad weer opgepakt. Mooi op tijd om zijn unieke ontwerp tijdens de bouw te begeleiden. Wij namen alvast een kijkje.
(Lees het interview onder de Video)

Het is niet de enige kerk die op basis van een ontwerp van Rob een metamorfose ondergaat. Ook voor de Kapelkerk aan de Laat, de Witte kerk in Heiloo, De Grote Kerk van De RIjp, de Sint Augustinus in Amsterdam Noord, en de kerk in Midden Beemster maakte hij een ontwerp. “De eerste keren was het doodeng, want het is nogal iets om iets te veranderen aan zo’n groot monument. Maar de ervaring leert blijkbaar, want ik merk dat het minder spannend wordt. Goed nadenken, goed overleggen en ervaring opbouwen, daar kom je verder mee.”

Gebouw in gebouw

Om het monument van binnen zoveel mogelijk intact te laten, ontwierp Rob een constructie van staal en beton, die precies in de kerk past, maar wel los staat van de wanden: “Dat was bijzonder spannend. Zoiets wordt dan ergens in een fabriek gemaakt en naar hier getransporteerd en dan moet het dus ter plekke in elkaar gezet worden. Een enorm gevaarte dat echt precies moest passen en dus ook rakelings langs de ornamenten ging. Ik was wel even bang dat we alsnog de zaag in bepaalde onderdelen van de kerk moesten zetten of ergens iets zouden moeten weghakken, maar dat was gelukkig niet het geval. Het paste namelijk precies! En zo hebben we dus een enorm stalen gebouw ín een gebouw gezet. Dankzij de vakmanschap van alle betrokkenen. Dat hebben we echt wel goed gedaan met zijn allen.”
“Aan de buitenkant zie je trouwens ook dat er een gebouw in een gebouw staat, hè? Op de stukken waar helder glas zit, kun je zien dat de vloeren erachter niet tegen het glas-in- lood zitten, maar er zo’n 25 cm vanaf staan. Zo hebben we de kerk helemaal heel kunnen laten.”

Helder glas-in-lood

“Van het glas-in-lood bijvoorbeeld, is niets verloren gegaan. Waar dat kon en waar de eigenaar van het betreffende appartement dat wenste, hebben we delen van het glas-in-lood laten zitten. Op sommige stukken is het vervangen door glas-in-lood van helder glas, gemaakt door de Alkmaarse Glazenier. De glas-in-loodramen die eruit zijn gehaald, zijn allemaal opgeslagen in de doop kapel.
Om de ruimtes zo goed mogelijk te isoleren, is gebruikgemaakt van voorzetkozijnen. Rob: “We hebben bewust geen dubbel glas in de bestaande ramen geplaatst, want we wilden het glas-in-lood nergens beschadigen.”
In het voormalige koor van de kerk zijn twee appartementen gebouwd. Rob: “De mensen die hier gaan wonen, hebben ervoor gekozen een groot deel van het oorspronkelijke glas-in-lood te behouden. De beganegrondwoning heeft dan dus het onderste deel van de ramen en de woning op de eerste verdieping heeft de bovenkant.”

Klapraampjes

“Bij het maken van de kozijnen moesten we het ontwerp wel eens aanpassen aan de buitenkant. Zo kan het zijn dat je een deur open doet naar buiten en er links een kolom van het metselwerk van de kerk zichtbaar is. Dan is de doorgang dus smaller dan de deur.
Ook moesten we een oplossing zoeken voor de ronde roosvensters. Je moet ook kunnen ventileren, maar die vensters waren vast. Dus ik heb aan de glazenier gevraagd om er een vierkant klepraampje in te maken en helder glas-in-lood. Zo kun je vanuit slaapkamer naar buiten kijken en je kunt ook een raampje openzetten.”

Centrale entree

De algemene ingang van de kerk is aan de zijkant, de kant van de singel. Rob: “Daar komt de entree en de brievenbussen voor zeven appartementen. De andere twee krijgen hun ingang via de oude hoofdingang van de kerk. Ook die entree willen we zoveel mogelijk houden zoals die was. Je moet overal het gevoel blijven houden dat je in een bijzonder monument rondloopt.”
De centrale ingang komt uit op de oorspronkelijke viering. Rob: “De viering is in feite het hart van de kerk, daar komen transept, schip en koor bij elkaar. Ik wilde die ruimte zo groot mogelijk houden, dus je kijkt nu van beneden helemaal naar boven. En ik vond het belangrijk dat de ruimte ook gebruikt zou worden, dus dat is de plek waar bijna alle voordeuren op uitkomen. Via een lift, trappen en bruggen kunnen de bewoners straks naar hun woning toe.”

Balkons en tuinen

Ook de vraag hoe je iedere bewoner straks een ‘buiten’ geeft, was een puzzel voor de architect: “De buitenruimten van de woningen op de begane grond komen uit in de tuin van de kerk. Omdat het een rijksmonument is, is alles in overleg gegaan met de erfgoedspecialisten van de gemeente, de monumentencommissie en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. En zij hebben er stevig op aangedrongen dat de kerk als één geheel ook een tuin als één geheel moet krijgen. Dat betekent dus geen lappendeken en ook geen volledig betegelde tuinen.”

Nog voor het eind van het jaar kunnen de eigenaren van de appartementen hun woningen betrekken. Ben je tevreden over hoe het gegaan is?

“Het is precies gegaan zoals het moest gaan,” vertelt Rob de Vries. “Het was een idee van Hans van de Leijgraaf om te kiezen voor grote appartementen, zodat je de grote ramen kunt behouden en de ingrepen in de kerk kunt beperken. En dat blijkt te werken! Alles uit het ontwerp is opgepakt. Het contact met Intersell (onderdeel van Vink Bouw en gespecialiseerd in renovatie) is goed en ik heb ook veel en goed contact met de werkvoorbereiders en uitvoerders op de bouwplaats. Die komen me ook regelmatig dingen vragen. Zij moeten namelijk werken in een gebouw dat eigenlijk niet in een tekening te vatten is. Het is een perfecte samenwerking. Het kan eigenlijk niet beter, kan ik wel zeggen.”

Kerkenvisie voor de toekomst van kerken in Alkmaar

Het realiseren van woningen is slechts één van de mogelijkheden om ervoor te zorgen dat een kerkgebouw behouden blijft voor de toekomst. Om de toekomst voor kerken in Alkmaar zeker te stellen, is de afgelopen drie jaar met alle mogelijke betrokkenen en geïnteresseerden gewerkt aan een kerkenvisie voor Alkmaar. Met vruchtbare resultaten.

360 graden video van Josephkerk in oude situatie

Wil je weten hoe de Josephkerk eruit zag voor de verbouwing? Bekijk dan onderstaande VR-opnames die zijn gemaakt door K1 Cultmedia in opdracht van Erfgoed Alkmaar.