Sint-Michaëlkerk Zuidschermer monument

Het hart van een gemeenschap

Op 20 mei 1929 werd bouwpastoor J. van der Marck aangesteld om in de Schermer een eigen parochie te stichten. Vijftig rooms-katholieke gezinnen hadden daarvoor met succes bij het bisdom gepleit. Zo zouden ze niet meer helemaal naar Akersloot of Alkmaar hoeven te reizen om de mis bij te wonen. Omdat er meteen een lagere school bij kwam, zou dat ook een hoop gereis voor de kinderen schelen. Twee jaar later, op 18 maart 1931, werd de Sint-Michaëlkerk geconsacreerd. De kerk zou het hart worden van een kleine hechte dorpsgemeenschap en is dat tot op de dag van vandaag gebleven. Sinds dit najaar staat de kerk, met pastorie, op de gemeentelijke monumentenlijst.

Bouwpastoor van der Marck had een uitgebreide functieomschrijving. Hij gaf leiding aan de bouw en inrichting van de kerk en pastorie, de bouw van een lagere school, een onderwijzerswoning én – alsof dat niet genoeg was – gaf hij ook herderlijke leiding aan zijn nieuwe parochianen. Al spoedig werd architect Jan Honekamp bij het project betrokken. Hij had juist huize Pius aan het Nassauplein in Alkmaar opgeleverd en had daarvoor lovende kritieken gekregen. Het zal dan ook geen toeval zijn dat ook het ontwerp van de Sint-Michaëlkerk aan hem werd toevertrouwd. Eerst werd een hulpkerk gebouwd. Dat gebouw is gedeeltelijk nog herkenbaar in café ’t Torenerf. En met de inwijding van deze hulpkerk op 27 september 1929 was de parochie van Sint Michaël een feit. Aansluitend werd ook de lagere school gebouwd. In 1930 werd gestart met de bouw van de huidige definitieve kerk en pastorie.

Opus Magnum van architect Jan Honekamp

Honekamp heeft de kerk en pastorie, school, onderwijzerswoning, begraafplaats en terreinindeling ontworpen als samenhangend geheel. Het is vermoedelijk zijn grootste opdracht geweest: zijn opus magnum.

Jan Honekamp heeft een traditioneel uitgangspunt ,de basilica, fraai uitgewerkt in een boeiende en functionele compositie van verspringende volumes, horizontale, verticale en diagonale lijnen. Zo is de pastorie bijvoorbeeld naar voren gebouwd ten opzichte van de kerk zodat een beschut plein ontstond; ideaal voor dorpsfeesten zoals die nog steeds gevierd worden op bijvoorbeeld koningsdag.

Asymmetrisch

Ook de asymmetrische gevels en dito dakvlakken van de pastorie vallen op. Daarmee heeft de architect een visuele verbinding aangebracht tussen het lage schoolgebouw aan de ene zijde en het hoge kerkgebouw aan de andere zijde.

Bij binnenkomst in de kerk wordt de aandacht eerst getrokken naar de apsis (nisvormige uitbouw) met de plafondschildering van Jaap Min. Ook de twee enorme paraboolvormige scheibogen bij het koor vallen op. Op ooghoogte is veel aandacht besteed aan de details: fraai metselwerk, tegelvloeren met meanderende patronen en extra accentuering van bouwkundige knopen. Sommige details zijn ook terug te vinden in Honekamps andere bekende bouwwerk: de voormalige Everardus Witteschool, nu College Hotel, in Alkmaar.
De kapconstructie is daarentegen heel sober, wat weer sterk bijdraagt aan het ruimtelijke gevoel dat je hier ervaart. De kerk werd verfraaid met beelden en schilderingen, waaronder een groot beeld boven de ingang van de heilige Michaël. Michaël versloeg met zijn zwaard de duivel in de gedaante van een draak. Sint Michaël, schutspatroon van de Schermer, draagt een wapenschild waarop uiteraard een molen is afgebeeld.

Wonen in een parochiehuis

Rob Luybé woont met zijn vrouw Ineke in het parochiehuis van de Sint Michaëlkerk en is lid van het parochiebestuur: “Ons huis was natuurlijk oorspronkelijk het huis voor de priester, inclusief de vergaderruimtes. Maar in die functie wordt het al jaren niet meer gebruikt. Het wordt al 25 jaar verhuurd als woonhuis en wij zijn hier drie jaar geleden komen wonen. We zochten iets in de Schermer en de voormalige bewoners gingen verhuizen. Wij zijn zelf zeer gecharmeerd van de Amsterdamse school, dus dit paste ons uitstekend! Vooral ook omdat we hier de ruimte hebben om te wonen en te werken. Ons bedrijf in beheer voor verenigingen van eigenaren, hebben we hier aan huis.”

En nu zit je ook in het parochiebestuur?

“Dat was geen voorwaarde om er te wonen hoor, maar dat is zo ontstaan. De parochie is voor ons een goeie buur waarvoor ik graag hand- en spandiensten doe. Zoals bijvoorbeeld het organiseren van Open Monumentendag. Daar deden we dit jaar voor het eerst aan mee. Ik vond het gebouw zodanig mooi dat ik het graag open wilde stellen voor belangstellenden.
Uiteindelijk werd ik gevraagd voor die bestuursfunctie. Het leuke is dat mijn vrouw Ineke in het bestuur zit van het Zwarte Kerkje aan de overkant.”

Dat de Sint Michaëlkerk officieel de monumentenstatus zou krijgen, was van het begin af aan een wens van Rob Luybé: “Ik heb bewust de contacten met de specialisten van de gemeente gezocht en na Open Monumentendag ging het balletje rollen. Wij willen ons inzetten om dit gebouw te behouden voor de toekomst van de gemeenschap in Zuidschermer. En daarbij zien we de monumentenstatus als een soort waarborg. Onderhoud van het gebouw is duur. Maar stel dat je de oude hemelwaterafvoeren zou vervangen door pvc pijpen… Dat zo al zoveel afbreuk doen aan het geheel. Vanaf nu kunnen we daar dus subsidie voor aanvragen.”

Is de kerk belangrijk voor het dorp?

“Ja zeker, en lang niet meer alleen als kerk. Het kerkbezoek is hier, net als overal, sterk afgenomen. Behalve bij een trouwerij of een rouwdienst, dan komt nog steeds het hele dorp. Maar de kerk krijgt steeds meer een functie voor evenementen, ook bijvoorbeeld op het kerkterrein. En ik zie in de toekomst meer mogelijkheden voor bijvoorbeeld concerten in de kerk. In elk geval zorgt de gemeenschap er met 75 vrijwilligers nu al voor dat het complex netjes schoongemaakt en onderhouden wordt. Dat zegt toch ook al een heleboel!”