Zilververf in de Emmastraat
Historische zilververflaag ontdekt op stalen kozijnen voormalige dokterswoning
Vorig jaar kocht de familie Borssum Waalkes het woonhuis aan de Emmastraat 16. Een voormalige dokterswoning uit 1932 die de Enschedese architect Joh. Sluymer ontwierp voor zijn broer, de Alkmaarse huisarts G. Sluymer. In het pand, dat gebouwd is in een stijl verwant aan de Delftse School, werd bij onderzoek naar de oude verflagen, een zilverkleurige verf gevonden. En dat is opmerkelijk voor deze doorgaans nogal sobere stijl.
Na de aankoop wilden de nieuwe eigenaars hun aanwinst enigszins verbouwen en opknappen en het kaal stralen van de stalen ramen en kozijnen maakte deel uit van de plannen. Omdat hierbij ook de historische verflagen verloren zouden gaan, is een kleuronderzoek uitgevoerd om te zien wat er zoal onder de jongere verflagen verborgen was.
Kleuronderzoek
Het kleuronderzoek werd uitgevoerd door Annefloor Schlotter, restaurator en kleuronderzoeker van historische in- en exterieurs. Zij nam verfmonsters van de stalen onderdelen op de achtergevel, het toiletraam en het glas-in-loodraam boven de voordeur.
Dat deed ze door op verschillende plekken zogenoemde kleurentrappen en sonderingen te maken. Voor een kleurentrap worden de lagen verf één voor één in vlakjes naast elkaar vrij gelegd vanaf de laatst aangebrachte verflaag. Hierdoor ontstaat een chronologische reeks van gebruikte kleuren. Voor een sondering wordt een snel schraapsel gemaakt waarbij één van de verflagen is vrij gelegd. Dit om bij verschillende bouwonderdelen te controleren of bepaalde afwerkingen ook daar gebruikt zijn. Vervolgens zijn de kleurentrappen en sonderingen onder de microscoop bekeken met een verrassend resultaat.
Zilver
De kleurentrap van de woonkamerpui in de achtergevel vertoonde een donkergrijze laag, een grijze laag en vervolgens een zilver-metaalachtige laag. In de vrij dikke zilveren laag is een kwaststreek te zien. Bovenop deze zilveren laag liggen ongeveer zeven crèmekleurige lagen die af en toe worden onderbroken door een metaalbeschermende rode of oranje verflaag.
Vergelijkbare verfpakketten vond de onderzoekster op de ramen en kozijnen in de achtergevel, het glas-in-loodraam van de voorgevel en het toiletraampje in de zijgevel. De stalen garagedeuren en de tuindeuren hebben weliswaar minder afwerklagen, maar ook hier is de zilverkleurige verf gevonden.
Bescherming of afwerklaag?
Bij Schlotter rees de vraag of de zilveren verf destijds een afwerklaag is geweest óf misschien een metaal beschermende grondlaag voor de volgende crèmekleurige laag verf. Ze besloot twee monsters met een fragment van de originele stopverf met afwerkingen in transparante kunsthars te gieten. Op die manier konden dwarsdoorsnedes gemaakt worden die onder de microscoop werden bekeken. In het monster blijkt de donkergrijze (waarschijnlijk roestwerende) laag te ontbreken. De grijze grondwerf en de zilverkleurige metaalverf werden wél aangetroffen. Dit kan erop duiden dat de zilverkleurige verf toch een afwerklaag is geweest. Temeer ook omdat op de metaalverf ook een laagje vuil is ontdekt.
De uitkomsten van deze kleurtrappen en verfdwarsdoorsnedes werden besproken met Lisette Kappers, expert kleuronderzoek van 20e-euwse gebouwen en metaalverven. En op basis van de foto’s en het verfmonster concludeerde ook zij dat het hier gaat om een metaalverf als afwerking.
Opvallend
Hoewel zilverkleurige metaalverf in de jaren dertig van de vorige eeuw een geliefd afwerkingsmateriaal was van moderne architecten, is het opvallend dat het ook de eerste afwerking was van de kozijnen en ramen was van de dokterswoning aan de Emmastraat. De stijl van de Delftse School, waarin het huis gebouwd is, was bij woonhuizen juist vaak somber, eenvoudig en ingetogen. De mogelijkheid bestaat dat de broers met de metaalverf het materiaal staal wilde benadrukken. De Delftse School had immers een voorkeur voor natuurlijke materialen zoals baksteen, hout en staal. Maar naar de werkelijke reden voor deze opvallende verfkeuze, zullen we waarschijnlijk moeten blijven gissen.
