Balansdag

Vondst op vrijdag

8 augustus 2025

De afgelopen weken ben ik in de weer geweest met containers voor mosterd en snuiftabak. Producten die op gewicht werden verhandeld. Ze moesten dus altijd eerst op de weegschaal of balans. Voor de vondst van deze vrijdag gaan we naar de oostzijde van de Koorstraat in Alkmaar. In een beerput vonden we daar in 2002 een set van twee messing balansschaaltjes. De eenvoudigste – en oudste – vorm van wegen gebeurt met de hand. Dit zal om begrijpelijke redenen regelmatig hebben geleid tot discussie. Daarom werd al duizenden jaren geleden de weegschaal uitgevonden. Of beter de balans.

De messing schaaltjes hebben gaatjes in de wand. Daar gingen vroeger touwtjes of kettinkjes door. Hiermee bevestigde je schaaltjes aan een balansarm. Aan de ene kant van de balansarm werd het product op een schaaltje geplaatst. Dat was het ‘weeggoed’. En aan de andere kant kwamen één of meer ‘gewichten’. Het ging erom dat beide armen elkaar in evenwicht hielden, of beter, in balans. Dan was het gewicht van het weeggoed bereikt. Dit soort weegschalen noem je ook wel ‘bascule’.

Misschien herinner je je het nog van de basisschool. Daar wordt de basculeweegschaal nog vaak gebruikt om kennis te maken met gewichtseenheden. Zoals een gram, een ons, een pond en een kilo. Maar ook Vrouwe Justitia wordt afgebeeld met een bascule. Zij zou de balans gebruiken om misdaad, bewijsmateriaal en eventuele verzachtende omstandigheden af te wegen. En op grond daarvan een oordeel vellen.

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Eén van onze balansschaaltjes heeft aan één kant twee extra paar gaatjes in de wand. Blijkbaar was er iets mis en wilde de eigenaar dit oplossen door het verplaatsen van één van de kettinkjes.

Nieuwsgierig geworden, hebben we de schaaltjes op een elektronische weegschaal nagewogen. Het schaaltje met extra gaatjes weegt 206 gram. En dat is 15 gram lichter dan het andere schaaltje, dat 221 gram weegt.

Dankzij het Historisch Kadaster weten wij dat de eigenaar van het pand rond het midden van de achttiende eeuw Jac. Verhoeve was. En Jac. Verhoeve was bakker van beroep. Het kan dus goed zijn dat hij ooit de eigenaar was van deze balansschaaltjes.

Misschien werd er bij zijn producten niet zo zwaar getild aan een onsje meer of minder. Toch zou ik met deze kennis op zak wel willen meebeslissen welk schaaltje er gebruikt wordt voor het weeggoed. Zeker als het zou gaan om een zakje suikerwerk. Maar misschien heeft hij, na het afwegen van alle voors en tegens, het setje om deze reden maar in de beerput laten verdwijnen.

Vondst op vrijdag wordt samengesteld door Guus van den Berg, archeoloog team Erfgoed, gemeente Alkmaar.

Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’

Romantisch kannetje

Het is alweer twee jaar geleden dat we een opgraving deden achter ‘Gulden Vlies’ aan de Koorstraat op de hoek met de Lindegracht, waar nu restaurant Mooij gevestigd is.

Willem III en Mary op een pijp

Vorige week een pijp met een koninklijk tintje. Deze week een pijp met schijnbaar hetzelfde thema maar achteraf gezien toch met een heel andere betekenis.