Kom, we gaan tollen
Vondst op vrijdag
10 januari 2025
We gaan nog even door met de spelletjes. De vondst van vandaag is een tol. Of eigenlijk vijf. Tollen is een eeuwenoud spel dat nog steeds wordt gespeeld. Met tollen van metaal, plastic en andere materialen.
In het depot van het Archeologisch centrum van de gemeente Alkmaar liggen wel tientallen tollen. Gevonden bij talloze opgravingen, meestal in beerputten. En allemaal uit de zeventiende en achttiende eeuw. Vooral de houten tollen zijn meestal goed geconserveerd, dankzij de vaak vochtige omstandigheden in zo’n beerput.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
De meeste tollen zijn van inheems hout. Sommige zijn van tropisch hardhout of van een dierlijk materiaal zoals been of ivoor. Bijna alle tollen hebben een metalen punt om op te draaien. De truc is om de tol zo hard mogelijk te laten draaien. Dan blijft hij door de snelheid vanzelf overeind staan. En dat op een zo hard mogelijke ondergrond. De tol die je gewoon met de hand in beweging brengt (foto 1 en 2) komt het meeste voor. De tweede tol is mooi versierd met gekleurde en ingekeepte banden afgewisseld met banden met inkepingen waar facetten zijn ingeslepen.
Om de rotatie van de tol te verhogen, kon je een stuk touw of een lang lint gebruiken. Dat wikkelde je dan om een zogeheten trek- of zweeptol. Deze tollen hadden vaak meer de vorm van een cylinder. Soms compleet met sleuf waar je het touw om kon wikkelen. Zoals de tollen op foto 3 en 4. Op de tegel uit circa 1650 (foto 5), zie je een mannetje in de weer met zo’n tol. In zijn hand een stok met touw of lint.
De meest simpele tol in onze collectie zie je op foto 6. Het is een tafeltol met een hoogte van circa 6 cm. Hij is gevonden in een beerput aan de Wortelsteeg, in 1991. En waarschijnlijk is het een stukje huisvlijt geweest van de lokale pottenbakker die hier in de vroege zeventiende eeuw gevestigd was.
Vondst op Vrijdag is een rubriek van Rob Roedema. Lees ook het interview in Erfgoedmagazine Alkmaar 63: ‘Rob Roedema geboren met liefde voor archeologie’.
Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’
