Denk drie keer na voordat je je muur laat impregneren

Monumentenadviseurs treffen veel schade aan!

Tip van de monumentenadviseur

In deze rubriek geven onze monumentenadviseurs tips voor eigenaren van monumenten over het onderhoud van hun pand.

Je gevel laten reinigen en vervolgens de muur laten impregneren. Het klinkt aantrekkelijk, maar let op wat je doet, want het kan op termijn zorgen voor grote problemen. Onze monumentenadviseurs komen steeds vaker in monumenten en beeldbepalende panden met ernstige schade aan de binnenkant van de muren. Door het impregneren kan het metselwerk namelijk niet meer ademen. Het vocht kan niet meer naar buiten met schimmel als gevolg. En dat merk je pas na een hele tijd…

Een tijdje geleden besteedden we er al aandacht aan in de rubriek Tips van de Monumentenadviseur. Vaak wordt hoge druk gebruikt bij het reinigen van de gevel, en dat tast de zogenoemde bakhuid van de stenen aan. Daardoor worden de oude stenen nog brozer en poreuzer. Ook de oude kalkmortelvoegen worden aangetast. Vandaar dat de gevelreiniger vaak aanbiedt de muur meteen te impregneren. En juist dat zorgt uiteindelijk voor problemen.

Schimmel op de muur

“Het afgelopen jaar zijn we bij verschillende monumenten en ook beeldbepalende panden op bezoek geweest omdat de binnenmuren vochtig waren,” vertelt Errol van der Sijde, monumentenadviseur. “Ook zat er vaak schimmel op de muren. En dat was niet het enige. Door de lekkage was er ook vaak schade aan het dakbeschot, precies op de grens van de gemetselde gevel. We kwamen gebarsten en verweerde bakstenen tegen. En wat we ook veel zagen, is dat het nieuwe voegwerk er als het ware ‘uitgedrukt’ werd. Soms op enkele plekken en soms over de hele gevel.  Moderne woningen hebben spouwmuren. Die bestaan uit een binnenmuur en een buitenmuur met daartussen een luchtlaag (spouw). Maar de meeste panden die zijn gebouwd voor de Tweede Wereldoorlog, hebben massieve volsteens muren (zie afbeelding).

Zowel bij een volsteensmuur als bij een spouwmuur geldt, dat de buitenmuur direct wordt blootgesteld aan de weerselementen zoals zon, wind en regen. En ook de wisseling van de seizoenen heeft invloed, met de temperatuurverschillen tussen zomer en winter, maar ook tussen dag en nacht.”

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Sinds wanneer doen we dat, muren  impregneren?

“Het impregneren van muren gebeurt sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw en werd in de jaren tachtig gemeengoed. Ook nu laten nog steeds veel huiseigenaren hun gevel impregneren. Het idee is met de beste bedoelingen ontstaan. Door het impregneren zou je regenwater weren dat zo gemakkelijk van de gevel afdruipt. Onder die noemer is het impregneren vaak aangeprezen. Je gemetselde muur wordt niet meer nat en het regenwater wordt dus niet meer opgezogen door de steen.”

Maar je krijgt er dus andere problemen voor in de plaats?

“Ja, steeds vaker leidt dit inderdaad tot andere problemen. De vloeistof die gebruikt wordt om te impregneren dringt door tot enkele millimeters, hooguit een halve cm diep. Dat is afhankelijk van het soort middel en de manier waarop het wordt aangebracht. Maar hoe dan ook: de steenmassa ondergaat met impregneren een permanente verandering die je niet meer ongedaan kan maken.”

Geldt dat alleen voor monumentale panden?

“Nee, zeker niet. Het geldt voor al het metselwerk. Maar wij komen het natuurlijk vooral tegen bij  monumentale panden en beeldbepalende panden met meestal volsteens muren.”

Maar muren moeten dus kunnen ademen?

“Ja, het is belangrijk dat muren kunnen ademen. Anders belemmer je de muur bij de vochtregulering. Dat is eigenlijk de natuurlijke eigenschap van het metselwerk om de muur te laten drogen aan de buitenlucht. En die mag je niet vertragen of zelfs blokkeren. Op zich is het namelijk helemaal geen probleem dat bakstenen en voegwerk wat regenwater opnemen, door het poreuze oppervlak. Zolang de gemetselde muur het vocht ook weer op natuurlijke wijze kan afstaan. En dat gebeurt door verdamping aan de buitenlucht. Zeker bij volsteens muren van monumentale panden en beeldbepalende panden is dat van groot belang.”

Wat kun je zeggen over de panden waar jullie zijn gaan kijken?

“Nou, allereerst wilden we natuurlijk graag de oorzaak weten van het vocht en de schimmel. We hebben dus een proef gedaan met het zogeheten buisje van Karsten. Dat is een reageerbuis, gevuld met water, die je met een speciale kit tijdelijk tegen de gevel aanbrengt. Zo kun je het vermogen meten van het metselwerk om water op te nemen. En zo kunnen we dus meteen bepalen of de gevel ooit is geïmpregneerd. En in de meeste gevallen, was de muur dus inderdaad geïmpregneerd.”

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Kun je dat effect ongedaan maken?

“Nee, helaas kan dat niet. En jammer genoeg is dit nog steeds te weinig bekend. Wij krijgen wel eens offertes binnen ter beoordeling, met de bedoeling om muren die eerder geïmpregneerde werden opnieuw te voegen. Om ze vervolgens, na het opnieuw voegen ook weer opnieuw te impregneren. Maar daarmee maak je de kans op de schades die we nu aantreffen alleen maar groter. Het is echt belangrijk om een bedrijf in te schakelen dat verstand heeft van monumenten en oudere panden. Die zullen als het goed is nooit adviseren een muur te impregneren. En als ze twijfelen, zullen zij eerst overleggen met ons om zeker te weten dat de juiste keus wordt gemaakt.”

De risico’s van impregneren

Nog even de risico’s van impregneren op een rij. Het impregneren van gemetselde muren veroorzaakt een blijvende (chemische) verandering in de oorspronkelijke gemetselde steenmassa. De oorspronkelijke vochtregulerende werking die een gemetselde gevel van nature heeft, wordt hiermee ongedaan gemaakt. De gevel blijft langer vochtig en het vocht in de muur kan niet of nauwelijks verdampen aan de buitenkant.  

Extra probleem in de winter

In de winter speelt nog een extra probleem. Waar mensen wonen, komt vocht vrij. Mensen wasemen zelf vocht uit, kleding wordt gewassen en gedroogd, er wordt gekookt, we nemen een douche, enzovoort, enzovoort. Buiten is de temperatuur lag en van binnen wordt de muur gevoed met warme vochtige lucht. Dat vocht condenseert in de stenen muren en kan niet (voldoende) ventileren naar buiten toe.  

De gevolgen:

• Houten balken of bijvoorbeeld hout van het dakbeschot, dat in contact staat met de muur, worden vochtiger en blijven ook langer vochtig. Zo kunnen ze worden aangetast door houtrot.
• IJzeren balkankers en kozijnankers in de muur gaan versneld roesten.
• Het binnenklimaat in de woning wordt onplezierig. Het is niet fijn en ongezond om in een ruimte te zijn met een te hoge luchtvochtigheidsgraad. Daarbij komt dat het leidt tot onnodig hogere stookkosten. Let op: meten = weten, ter controle kan je een hygrometer plaatsen, de waarde in de ruimte moet dan tussen de 40% en 60% liggen. En ventileren is belangrijk, 24 uur per dag.
• De buitengevel begint te barsten, er ontstaan scheurtjes in bakstenen, er springen schilfers van de bakhuid van de bakstenen af. Door het resterende vocht dat achterblijft in de muur kan bij vorst het water uitzetten. Ook dat kan zorgen voor schade aan de bakstenen en het voegwerk. Het voegwerk verbrokkelt of wordt als het ware uit de muur naar buiten gedrukt. Dit soort schade treedt soms plaatselijk op maar kan ook over de hele gevel zichtbaar zijn.
• Opnieuw voegen is vaak zeer lastig of onmogelijk. Dit omdat de nieuwe voegmortel niet meer kan aanhechten aan de geïmpregneerde bakstenen. De kans is dan groot dat het nieuwe voegwerk na relatief korte tijd beschadigd raakt en loslaat. Bovendien betekent opnieuw voegen ook niet automatisch dat de oorspronkelijke vochtregulerende werking wordt hersteld. Het voegwerk maakt immers maar 15 tot 20% uit van het totale geveloppervlak.
• Na het impregneren van een muur, kun je nooit meer terug naar de oorspronkelijke situatie waarbij de muur nog ademde.

Errol van der Sijde, monumentenadviseur

Bij vragen kun je altijd contact opnemen met de vakgroep Erfgoed Alkmaar