Cellenblok met galerijen nog helemaal intact

Schutterswei: Tot hotel omgebouwde gevangenis nog altijd een monumentaal gebouw

Schutterswei, de voormalige gevangenis in het Alkmaarse stadspark De Hout, is omgebouwd tot hotel en heet nu The Fallon. Mét behoud van de belangrijkste historische elementen. Een indrukwekkend gebouw dat voor het eerst sinds de bouw in 1886 toegankelijk is voor publiek. Wij van de redactie van Nieuwsbrief Erfgoed Alkmaar gingen er een nachtje slapen en waren verrast over de manier waarop een hotelsfeer is gecreëerd in een omgeving die nog duidelijk herkenbaar is als voormalige gevangenis.

Het is een bijzondere ervaring. Door de hoge gangen met balustrades en stalen trappen, voorheen uitsluitend het terrein van gedetineerden  en gevangenispersoneel, hollen nu twee broertjes in voetbalshirts die met hun ouders op vakantie zijn in Alkmaar. De gangen zijn in alles herkenbaar als het interieur van een voormalige gevangenis. Inclusief de inmiddels dichtgemaakte luikjes in de voormalige celdeuren, die nu gebruikt worden voor vermelding van het kamernummer. Toch geeft dit alles op geen enkele manier het unheimische gevoel dat je misschien verwacht. Het staalwerk (voorheen blauw en oranje) is allemaal vriendelijk wit geschilderd en op de begane grond liggen mooie blauwe warme kleden waarop plantenbakken en gemakkelijke bankjes met kussens om even rustig te gaan zitten en de sfeer op je in te laten werken. Ook de voormalige fonteintjes met in de muur gebouwde wasbakjes waar je vroeger je handen kon wassen, zijn nog op alle afdelingen terug te vinden.

Of eigenlijk zijn het geen afdelingen meer. Maar dat is wel zoals Jeroen Nolten van de technische dienst ze nog altijd noemt. Jeroen kent het gebouw als zijn broekzak. Jarenlang werkte hij in Schutterswei als gevangenbewaarder. En in de jaren dat het gebouw leegstond (en gedeeltelijk anti-kraak verhuurd werd) beheerde hij het namens de gemeente. Nu is hij er bijna dag en nacht. Altijd beschikbaar voor het personeel als er een klusje is. En hij is er zo, want Jeroen woont nog altijd in één van de voormalige personeelswoningen naast het gebouw. Vandaar ook dat we hem ’s avonds, als we heerlijk hebben gezeten op het terras op de voormalige ‘luchtplaats’ van de gevangenis,  weer tegenkomen met zijn hond die wordt voorgesteld als King: “King is een politiehond. Vanaf dat hij een pup was, heeft ie het terrein hier bewaakt.”

Neorenaissance-stijl

Schutterswei werd in de periode 1882 tot 1886 gebouwd in neorenaissance-stijl. Het gebouw is ontworpen door de architect Johan Frederik Metzelaar, die
internationaal bekend werd met de koepelgevangenissen van Breda en Arnhem. Schutterswei is tot 2012 in gebruik geweest als gevangenis. Het is het enige overgebleven negentiende-eeuwse justitionele gebouw in Alkmaar en de enige overgebleven kleine gevangenis in Nederland.

Als je nu binnenkomt, doe je dat nog steeds via de statige entree van de voormalige gevangenis, omlijst met natuursteen. Loop je vervolgens door het restaurant naar achteren, dan kom je in het voormalige cellenblok met de galerijen, de hoge tussenruimte en de daklichten waardoor het daglicht naar binnen valt.

Van de indrukwekkende hoge gevangenismuur die het terrein vroeger afsloot van de buitenwereld staat aan beide kanten nog een klein stukje overeind. Maar de vensters lijken nog hetzelfde als voorheen. Toch gaat het hier om nieuwe (kunststof) exemplaren die de oude stalen roedenvensters vervangen. De voormalige grote ramen waren namelijk verdeeld in kleinere vlakken (raampjes), waarbij de roeden als tralies dienden, zonder dat dat er zo uitzag.

Twee cellen één kamer

Inventief is dat steeds van twee cellen één kamer is gemaakt. Precies zoals twee jaar geleden al aangekondigd, bij een interview voor deze nieuwsbrief met de eigenaar van het toen zojuist gekochte nog leegstaande gebouw. En juist dat was wat ons toch ook wel een beetje huiverig maakte om er te gaan slapen. In hoeverre zou dat idee van een doorgebroken gevangeniscel nog voelbaar zijn? Eenmaal ter plekke blijken we daar helemaal niets van te merken. Behalve dan dat de twee gewelfde voormalige celplafonds, en de oorspronkelijke draagbalken alleen maar speelse effecten geven aan de mooi ingerichte ruime kamer.

Ook de voorspellingen van vrienden die ons van tevoren waarschuwden voor ‘spoken’ kwamen niet uit. We hebben er heerlijk rustig geslapen. En als het personeel van de gevangenis destijds net zo lief was als het personeel van het hotel nu, dan kwamen de gedetineerden er vast als betere mensen uit.

Middenin het bos

‘Met de gunstige ligging in het groen van de  Alkmaarder Hout heeft het gebouw veel potentie om een verrijkende functie voor de stad Alkmaar te vervullen’. Dat was enkele jaren geleden één van de conclusies van Kerssens | de Ruiter
Architecten, dat in opdracht van de gemeente Alkmaar en de RVOB (het Rijks Vastgoed- en Ontwikkelingsbedrijf) de staat van het gebouw onderzocht én de mogelijkheden voor een nieuwe bestemming.

En dat is ook precies wat wij ervaren als we zondag, aan het eind van de middag door het bos naar het hotel wandelen om de nacht door te brengen in de voormalige gevangenis. Als we de volgende ochtend, als heuse toeristen in eigen stad, vanuit het hotel richting centrum lopen voor een kopje koffie, wandelen we door het groen van het andere deel van de Alkmaarder Hout. En al wandelend door de tunnel van hoge bomen op de Wilhelminalaan, langs de bunker uit de Tweede Wereldoorlog, om vervolgens via de Molen van Piet, over het Ritsevoort en langs de Grote Sint Laurenskerk het centrum in te lopen, zijn we bijna jaloers op de toeristen die voor het eerst kennismaken met deze stad. Maar boven alles, zijn we trots op onze eigen mooie historische Alkmaar.

Judith Flapper