Een gehouten deur

Detail op dinsdag

20 juni 2023

Een houten deur of een gehouten deur. Het verschil is maar twee letters. Een houten deur is van echt hout en een gehouten deur is nagemaakt. Het detail van vandaag gaat over zo’n nagemaakte houten deur. In een Jugendstil huis aan de Metiusgracht ontdekten onze erfgoedspecialisten er onlangs een.

Halverwege de zeventiende eeuw raakte het Nederlandse eiken op. Vanaf die periode werd steeds meer met andere houtsoorten gebouwd, vooral grenenhout. Dat werd aanvankelijk minderwaardig beschouwd ten opzichte van het eiken. Vandaar ook dat er al snel eikenimitaties kwamen. Ander hout werd dan zo beschilderd dat het op eiken leek. Deze techniek wordt ‘houten’ genoemd.

Imitaties in de mode

Maar eind achttiende eeuw raakte het blanke eikenhout in de rijke interieurs uit de mode. En daarmee ook de imitaties van eiken. In de meer landelijke bouwkunst wordt het imiteren van houtsoorten als eiken en grenen in die tijd juist vaker toegepast. Bijvoorbeeld bij meubels en bedsteewanden. En in de negentiende eeuw leefde het ‘houten’ opnieuw weer op. Dit was ten tijde van de neostijlen in de architectuur en de neogotiek.

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

De gehouten deur op de foto’s is een paneeldeur. Het was de deur van de gang naar de woonkamer in het huis aan de Metiusgracht. Tot voor kort zaten er vlakke platen op die in de loop van de vorige eeuw moeten zijn aangebracht. De deur heeft twee bovenpanelen en één onderpaneel. Daartussen een liggend paneel met twee rechthoekige diamantkoppen. De panelen zijn omkaderd door een profiellijst met een ojief. Dat is een profiel dat er in doorsnee uitziet als twee S-en.

Twee verschillende kanten

Bijzonder is dat op de deur waarschijnlijk nog de oorspronkelijke verf zit. En dat de twee zijden van de deur verschillend zijn geschilderd. De woonkamerzijde van de deur is geschilderd in twee kleuren. Met pastelgroene stijlen, regels en panelen en bruine profiellijsten. De gangzijde daarentegen is geheel gehouten.
Met veel precisie zijn hier de spiegelende imitatie mergstralen en de nerven van eikenhout op de panelen geschilderd. Ook op de stijlen en regels zijn houtnerven aangebracht. Op deze manier heeft de deur destijds een zeer natuurlijk eikenaanzicht gekregen. Een eiken deur in een vroeg twintigste-eeuws huis. Dat was toen blijkbaar, net als eeuwen eerder, toch weer een gewild statussymbool!

Dit detail is uitgelicht door Jeroen van der Kuur, bouwhistoricus team Erfgoed, gemeente Alkmaar

Bron: Piet Bot, Vademecum historische bouwmaterialen, installaties en infrastructuur, Alphen aan de Maas, 2009