Herstel torenklok Westerlicht van A tot Z
Boris Stiensma, onze stadsuurwerkmaker, is bezig met het herstel van het torenuurwerk van voormalig Huize Westerlicht. Dat gebeurt in opdracht van Noordwest Ziekenhuisgroep, op basis van advies van de gemeentelijke Erfgoedspecialisten. Het hele proces is te volgen op Facebook en instagram en hieronder op deze pagina.
Start werkzaamheden
10 oktober 2022
De eerste handeling was vanochtend het verwijderen van de wijzerwerken en de glazen wijzerplaten, door C.A. de Groot, die ook de in het verleden gebruikte asbesthoudende kit zal saneren.
Het met koper beklede torentje van Westerlicht (gebouwd in 1932) heeft een bijzondere, kubistische vormgeving. Dit in afwijking van de overige architectuur, die vrij traditioneel van opzet is en in de details eigentijds is uitgewerkt.
De markante toren wordt bekroond met een windwijzer, die een ondergaande zon voorstelt. (tekst gaat verder onder de foto’s)
Wijzerplaten
Ook de vier wijzerplaten zijn van een bijzondere samenstelling en vormgeving.
Hiervoor zijn destijds, op korte afstand van de met koper beklede toren, vierkante glazen platen gemonteerd, van ongeveer 1,60 x 1,60 meter. Aan de achterzijde van het glas zijn eerst ruw de uurmarkeringen gemaakt door middel van etsen, en vervolgens zijn ze verguld. Door deze techniek blijft het verguldsel goed hechten, en staat het niet direct bloot aan weer en wind.
Ondanks dat is het bladgoud na negentig jaar vrijwel geheel verdwenen. Door roest in de wijzerassen staat de klok nu al jaren stil. Maar door gerichte fondsenwerving is het de bouworganisatie van het ziekenhuis gelukt om de renovatie van Westerlicht te kunnen bekronen met het weer gangbaar maken van de tijdaanwijzing.”
Zwevende wijzerplaten
11 oktober 2022
Gisteren vertelden we al dat de wijzers en de wijzerplaten van het torentje van huize Westerlicht zijn verwijderd zodat de torenklok hersteld kan worden.
Van onze stadsuurwerkmaker Boris Stiensma, van Atelier Boris, kregen we deze serie foto’s die we je niet wilden onthouden.
Het demonteren van het uurwerk betekende dus één voor één de grote glazen wijzerplaten voorzichtig naar beneden takelen. Op de foto hierboven is goed te zien dat het bladgoud waarmee de wijzerplaten en de urenaanduiding waren versierd, in de loop der jaren bijna is verdwenen. (tekst gaat verder onder de foto’s)
“Het oorspronkelijke uurwerk in de torenklok was er één met slinger en gewichten, gemaakt door de firma J.H. Addicks & Zoon,” vertelt Boris Stiensma. “Maar er was al heel lang geen uurwerk meer in de klok aanwezig. De toekomstige klok zal elektrisch worden aangedreven. Die kun je tegenwoordig kant en klaar bestellen.”
Boris zal zich de komende tijd in zijn werkplaats bezighouden met demonteren en opnieuw monteren, het maken van nieuwe wijzers, het opnieuw vergulden van de glasplaten en de wijzers en het maken van een nieuwe omlijsting voor de glasplaten. Als alles volgens planning verloopt, kunnen de vernieuwde wijzerplaten, inclusief nieuwe wijzers in het voorjaar worden teruggeplaatst.
Sanering kit en stopverf
18 oktober 2022
Inmiddels is onze stadsuurwerkmaker Boris Stiensma bezig met de restauratie van de torenklok van Westerlicht.
De glazen wijzerplaten zijn rechtstreeks naar C.A. De Groot gegaan voor sanering van de gebruikte kit en de stopverfranden, die asbest bevatten. Het gaat weliswaar om een milde vorm van asbest, maar de wijzerplaten moeten toch met zorg en grote voorzichtigheid worden schoongemaakt. Mede vanwege het tere materiaal, want het glas is slechts 6 tot 7 mm. Zonder de messing beschermlijst is de kans op breken groot. (tekst gaat verder onder de foto’s)
“Ik ga er nieuwe beschermlijsten op zetten,” vertelt Boris, “en daarna kunnen ze weer vervoerd worden. Maar helaas was één van de glasplaten toch al gebroken. Waarschijnlijk door roestvorming in de lijst en wellicht ook de warmte van het zonlicht. Dat wordt wel een thermische breuk genoemd.”
Op de wijzerplaten zie je nog een paar kleine restjes bladgoud. Die gaat Boris verwijderen om vervolgens een nieuw goudlaagje aan te laten brengen.
Bezoekje aan de glasstudio
9 februari 2023
Vandaag was Boris Stiensma, onze stadsuurwerkmaker, samen met Anne Pauptit, één van onze monumentenadviseurs, in Amsterdam. Bij glasstudio Van Tetterode, specialisten in monumentale glasprojecten.
Boris is bezig met het herstel van het torenuurwerk van voormalig Huize Westerlicht aan de Prinses Julianalaan.
Oktober vorig jaar zijn de vier glazen wijzerplaten naar beneden gehaald. Boris: “De firma Tetterode maakt op dit moment twee van de wijzerplaten opnieuw. Daarvoor wordt eerst de cijferaanduiding gemaakt door middel van zandstralen. Daarvoor halen ze ongeveer 2 mm glasoppervlak weg en dat is een tijdrovend klusje gebleken. Na het zandstralen wordt alles weer ingelegd met bladgoud. Het moet worden zoals het vroeger was. Dit is werk dat tegenwoordig niet meer gedaan wordt, dus de juiste werkwijze om het gewenste eindresultaat te bereiken, wordt als het ware proefondervindelijk vastgesteld. Ik verwacht dat ze nog wel een paar weken bezig zijn bij Tetterode. In de tussentijd kan ik de rest van het werk voorbereiden.”
Wijzerplaten voorzien van nieuw goud
30 april 2023
We zijn alweer een zichtbare stap dichterbij het eindresultaat. Boris Stiensma (onze stadsuurwerkmaker) haalde onlangs de glazen wijzerplaten op bij Van Tetterode Glass Studio in Amsterdam, waar ze onder meer weer voorzien zijn van het nodige bladgoud. (Tekst gaat verder onder de foto’s)
In de vierkante glazen platen van ongeveer 1,60 x 1,60 meter zijn destijds aan de achterzijde de uurmarkeringen geëtst die vervolgens werden verguld. In de loop van het negentigjarig bestaan van het uurwerk, was dat bladgoud van de twee overgebleven nog bruikbare platen echter nagenoeg verdwenen.
Glasstudio Van Tetterode
Caroline Prisse, directeur en kunstenaar Van Tetterode: “De verf was er helemaal af. Zeker de zwarte achtergrondverf, maar ook het goud was bijna helemaal weg. Het waren twee platen die ooit gezandstraald waren en je zag nog een verdieping op de plekken waar het goud moest komen voor de indicatie van de tijd. Wij hebben twee nieuwe platen gemaakt en die twee andere platen schoongemaakt en opgeknapt.”
“Vervolgens hebben we op alle vier de platen de tijdsaanduiding verguld en bedekt met gele verf. Dat laatste is omdat er aan de achterkant een zwarte ronde baan overheen wordt geschilderd die maakt dat het goud goed tot zijn recht komt. Maar als je die er meteen overheen zet, kan het zijn dat het zwart door het goud heen schijnt.
Met die zwarte band creëer je eigenlijk een soort horlogeband of een klok. Het maakt het beeld wat rustiger achter het goud. Maar het hoort ook gewoon bij het ontwerp.
Het gebruikte goud is torengoud, ofwel goud met 23.75 karaats platinum goud. Dat is harder en beter geschikt voor buiten.”
Dampassage
“Hoe die glasplaten uit Alkmaar bij ons terecht komen? Nou, glas is natuurlijk onze specialiteit. Maar meestal maken wij glaswerk voor kunstenaars, vormgevers en architecten. Boris klopte bij ons aan vanwege ons werk aan de Dampassage aan de Nieuwedijk. Daar hebben we elf grote spiegels van 4 meter hoog verguld , gezandstraald en beschilderd.
Eigenlijk doen we nauwelijks restauratiewerk, maar deze klus voor het torenuurwerk van Westerlicht hebben we bewust aangenomen omdat ook wel weer eens leuk is om iets heel anders te doen. En het was inderdaad hartstikke leuk om te doen. Nieuw leven geven aan een oud ontwerp dat nog steeds strak is en nog steeds de moeite waard.
We hebben trouwens alweer een nieuwe restauratieklus, want volgend jaar gaan we waarschijnlijk een Karel Appel restaureren in Rotterdam. Eentje die we zelf ooit hadden gemaakt. Ja, dat kan als een bedrijf inmiddels 104 jaar oud is.”
Het vergulden van de wijzers
24 juni 2023
Boris Stiensma is weer een fase verder op weg naar herstel van het torenuurwerk van voormalig Huize Westerlicht.
Afgelopen week is hij bezig geweest met het vergulden van de wijzers: “De wijzers zijn gemaakt van messing, een materiaal dat heel lang mee gaat. Om de wijzers opnieuw te vergulden heb ik ze eerst twee keer geschilderd en er vervolgens een lijmlaag op aangebracht. Daarop kun je dan het bladgoud lijmen. Dat is echt flinterdun. Als je het aanraakt met je vinger is het al kapot. Maar het wordt geleverd op vloeipapier. En daar kun je wel met je vingers overheen wrijven. Zo plak het dan dus vast.” (tekst gaat verder onder de foto’s).
“Wijzers worden eigenlijk altijd verguld. Zo kun je ze beter zien, maar het is ook gewoon heel duurzaam. Dat bladgoud blijft heel lang zitten.”
“Ja, het was best een spannend werkje, maar dat geldt eigenlijk voor deze hele klus. We komen nu toe aan een afronding. Eén dezer weken zorgt de opdrachtgever voor een hoogwerker. Dan gaan we eerst de lijsten monteren. Vervolgens komen de glasplaten erin en als laatste zullen we dan de uurwerken plaatsen, inclusief de wijzers.”
Het plaatsen van het uurwerk…
30 juli 2023
En zo ziet het er dus uit aan de binnenkant van de toren van huize Westerlicht. Hier werd gisteren het uurwerk geplaatst.
Wordt vervolgd zodra het weer mooi genoeg is voor het plaatsen van de pas vergulde wijzers!
(tekst gaat verder onder de foto’s).
Wijzerplaten torenuurwerk Westerlicht zitten erin
31 juli 2023
Het was weer even reuze spannend, maar de glazen wijzerplaten van het torenuurwerk van voormalig huize Westerlicht zitten erin! Afgelopen woensdag zijn de lijsten geplaatst en gisteren gingen met een hoogwerker één voor één de glazen wijzerplaten naar boven.
Boris Stiensma van Atelier Boris is de afgelopen periode in opdracht van Noordwest Ziekenhuisgroep bezig geweest met het herstel van het monumentale torenuurwerk. Sinds vorig jaar oktober de wijzerplaten eraf gingen, volgen wij dit proces.
“Alles past, dus dat is fijn!” vertelt Boris. “Vandaag hebben we de uurwerken geplaatst, achter de glasplaten.”
“Ik moet zeggen dat het gisteren wel even heel spannend was toen ik bovenin die hoogwerker stond om de platen aan te pakken. Die moesten in de eerder gemonteerde lijsten gehesen worden. Die plaat hangt dan als een soort vlieger tussen twee touwen en dan moet je zorgen dat hij niet tegen de toren aan waait. En op een gegeven moment moet dan die klem van die kraan losgemaakt worden en dan sta je daar dus met die grote glazen plaat in je handen. Maar gelukkig kreeg ik hulp van iemand van Prolift!”
“Nu moeten we de constructie nog afwerken aan de buitenkant. En de wijzers moeten er nog op. Het was de bedoeling om dat maandag te doen, maar als het regent gaat dat niet. De wijzers zijn natuurlijk verguld met bladgoud en dat moet je voorzichtig behandelen. Dat kan door handschoenen aan te doen, maar als die nat worden, dan zijn ze niet meer zacht genoeg om het bladgoud veilig aan te raken… Dus het is nu even wachten op mooi weer.”
“Ik had vandaag trouwens nog een leuk inzicht. Mensen vragen vaak waarom die wijzerplaten van glas zijn. Praktisch gezien beschermen ze natuurlijk het bladgoud. Maar ik denk nu dat het ook een symbolische functie heeft die te maken heeft met de naam van het pand. Ik denk namelijk dat ze het westerlicht doorlaten. Je vindt die symboliek ook terug in die zonnewijzer met ondergaande zon maar ook in de mozaïek tegels op de vloer in de kelder. Daarop is het ontwerp van een vlag uit 1932 afgebeeld, met ook weer een ondergaande zon.”
(tekst gaat verder onder de foto’s).
Foto 1: Rover Fotograaf
Torenuurwerk Huize Westerlicht weer compleet
12 augustus 2023
Het was even wachten op mooi weer, maar gisteren konden dan eindelijk de wijzers geplaatst worden op het torenuurwerk van huize Westerlicht. Vanaf het moment dat vorig najaar het uurwerk naar beneden werd gehaald, volgen we het herstelwerk. Verzorgd in opdracht van Noordwest Ziekenhuisgroep , door stadsuurwerkmaker Boris Stiensma van Atelier Boris: “Het was spannend tot het laatste moment. Nee, niet vanwege de hoogte, dat ben ik gewend. Maar meten in die toren is lastig en alles moet uiteindelijk wel passen. Maar dat is gelukkig allemaal goed gelukt!”
“We begonnen ’s morgens om acht uur met het klaar maken van de lijsten. Ik had een mooie oplossing bedacht voor de glazen wijzerplaten, maar dat betekende wel dat ze maar net in de beschikbare ruimte pasten. En dan moesten we ook nog al die schroefjes ertussen zien te krijgen. Een heel gedoe, want we moesten ze eerst nog inkorten. Maar elk schroefje zit erin. Echt een wonder!
Het ontwerp is zo dat er tussen de toren en de wijzerplaten een afstand zit van ongeveer 8 cm. Dat geeft dat leuke effect, alsof ze zweven. En daarbuiten hangen dan die wijzers. En ja, die kunnen dus wel tegen weer en wind, maar als je er overheen veegt met je handen, heb je meteen vegen. Vandaar dat ik ze niet kon aanpakken zonder handschoenen aan. En voor het aanvoeren had ik ze dik ingepakt met watten. Wel gek natuurlijk, want je maakt iets en vervolgens mag je er niet aan komen…
Bij de montage kreeg ik buiten in het bakje van de kraan hulp van Edward van Prolift. Binnen stond een bevriende collega om daar alles in de gaten te houden. Maar alles ging naar wens en het uurwerk loopt. Vanochtend heb ik even gecheckt en hij geeft nog steeds de juiste tijd aan.
Het is een elektrisch motorwijzerwerk dat is aangesloten op een computer. De computer is als het ware de schakelaar en die zet elke minuut het motortje achter de wijzerplaat aan. Alles gaat automatisch. Ook het verzetten van de klok als de zomertijd weer voorbij is. Als we op de elektronica kunnen vertrouwen, dan komt dat vanzelf goed.
Die wijzers zijn wel letterlijk verblindend trouwens, als je er zo dichtbij staat. Het zijn natuurlijk vrij grote vlakke platen. Helemaal in de stijl van toen. Een beetje Amsterdamse School en De Stijl, zeg maar. Liefhebbers van deze stijl noemen dit wel een constructivistische toren.”
Voor Boris zit de klus er nu op: “Het ziekenhuis heeft nog wel verdere plannen met het pand. Zo heb ik gehoord dat ze de vlaggenmasten weer terug willen brengen aan weerszijden van de naam Westerlicht… En ook dat weer helemaal in de stijl van het gebouw.”
